چکیده:
خرمهره زیر شاخه ای از فاینس ها است که 90 % مواد تشکیل دهنده بدنه آن سیلیس بوده و یک لایه لعاب
آبی رنگ آن را احاطه میکند. فاینس ها بیشتر مصرف زینتی دارند و قدمت این صنعت در ایران و برخی
از کشورها مانند مصر به هزاره های قبل از میلاد می رسد که احتمالا همزمان با کشف مس بوده است.
فاینس ها به سه روش تولید میشوند:
1- روش اعمال لعاب
2- روش شورهزنی
3- روش دفنکردنی (روش ساخت خرمهره)
روش دفن کردنی که همان روش تولید خرمهره است با نام قم تکنیک هم شناخته میشود که در حال حاضر در شهر قم این نوع فاینس ایرانی تولید میشود.
در این روش ابتدا بدنه ای از سیلیس ساخته میشود و سپس آنرا در ظرفهایی با پودر لعاب که شامل آهک، کربنات سدیم، خاکستر و اکسید مس است، میپوشانند و سپس در کوره 1000-1100 درجه سانتیگراد حرارت میدهند تا یک لایه لعاب آبی فیروزه ای رنگ روی قطعه تشکیل شود.
هدف این مقاله که به روش میدانی و کتابخانه ای انجام گرفت، آن است که فناوری بومی ساخت خرمهره که میتوان گفت از هنرهای فراموش شده است و همچنین فناوریهای غیر بومی مشابه آن به طور کامل از نقطه نظر فنی مطالعه و معرفی شود.
خلاصه ماشینی:
"فناوری بومی تولید خرمهره و فناوریهای غیر بومی مشابه چکیده: خرمهره زیر شاخهای از فاینسها است که %90 مواد تشکیل دهنده بدنه آن سیلیس بوده و یک لایه لعاب آبی رنگ آن را احاطه میکند.
در این روش ابتدا بدنهای از سیلیس ساخته میشود و سپس آنرا در ظرفهایی با پودر لعاب که شامل آهک، کربنات سدیم، خاکستر و اکسید مس است، میپوشانند و سپس در کوره 1000-1100 درجه سانتیگراد حرارت میدهند تا یک لایه لعاب آبی فیروزهایرنگ روی قطعه تشکیل شود.
درواقع برای ساخت کوره از سنگها و ماسه سنگهای سیلیسی استفاده میشده و همچنین برای سوخت کوره از سوختن گیاهان (احتمالا علف اشنان - نوعی گیاه بیابانی مخصوص مناطق کویری ایران که حاوی کربنات سدیم است) و از طرفی سنگ معدن مس که باید حرارت ببیند تا مس استخراج شود.
[10] ماده گدازآور دو منبع ممکن فلاکس غنی از سودا که برای تولید لعاب فاینسها استفاده میشد عبارتند از: ناترون (شامل کربنات سدیم و مقدار کمی کربنات پتاسیم، آهک و ترکیبات منگنز) و همچنین خاکستر گیاهی خاص (گیاه اشنان) که در کویرهای نمک رشد میکند.
یعنی ممکن است در ترکیب بدنه سیلیس از ماده قلیایی و یا حتی اکسید فلز هم استفاده شود و یا یکی از این دو و یا هیچکدام؛ که در این صورت کمبود هر یک از مواد در بدنه، در نوع روش لعابدهی، جبران میشود.
[3] در این روش خمیر بدنه فاینس از ترکیب سیلیس (کوارتز خرد شده یا ماسه ی کوارتزی) ، ماده قلیایی (ناترون یا خاکستر گیاه) ، آهک بعلاوه رنگزا (عمدتا اکسید مس) ساخته میشود."