چکیده:
ابلاغ وحی و دعوت به پذیرش آن، دو محور اصلی وظیفه انبیاء است. در باره تمسک پیامبران به جهاد در راستای انجام وظیفه خود، دو دسته آیه وجود دارد؛ دستهای به مبارزه و جهاد ابتدایی دعوت میکند و دستهای دیگر عدم اکراه و پذیرش دین توسط مخالفان را توصیه مینماید. مفسران در حل تعارض آیات جهاد پاسخهای متفاوتی دادهاند. مقاله حاضر بهدنبال توصیف، تبیین و تحلیل انتقادی آراء دو مفسر معاصر سید قطب و علامه طباطبایی در این زمینه است. نتیجه مقاله آن است که سید قطب به کمک نظریه مرحلهای بودن آیات، در حل این تهافت ظاهری کوشیده است و جهاد را نوعی مبارزه انقلابی با هدف نابودی نظامهای بشری و استقرار حاکمیت خدا بر زمین دانسته و به جهاد ابتدایی معتقد شده است؛ علامه طباطبایی با پذیرش عدم اکراه در دین، آیات جهاد را از محکمات قرآن دانسته و به حل این تعارض پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
طباطبایی همچون سید قطب حق حیات را برای اهل کتاب، تنها در سایه حکومت اسلامی و مشروط به خضوع در برابر آن به رسمیت میشناسد، اما در نظر او اهل کتاب به دلیل انحراف از اصل توحید و اعتقاد و عمل به آموزههای تحریف شده، در مسیر خلاف فطرت گام برمیدارند و در نهایت مشرکاند، در نتیجه با توجه به تضاد آشتیناپذیر توحید و شرک و ضرورت حاکمیت توحید بر روی زمین، احکام مشرکان بر ایشان نیز صادق است و در نهایت باید میان جنگ و پذیرش اسلام یکی را برگزینند.
در خصوص این آیه گفته شده که «بیع» هم معنای خرید میدهد و هم معنای فروش، چنانکه صاحب لسان العرب مینویسد: «البیع: ضد الشراء، و البیع الشراء أیضا، و هو من الأضداد» (ابنمنظور، 1414: 8 / 23) و شیخ طوسی آورده که: «البیع هو استبدال المتاع بالثمن» (طوسی، بیتا: 2 / 305) حال چرا خدا این واژه را به «تجارت» که در بردارنده همین معنا است، عطف نموده؟ علامه طباطبایی دراینباره مینویسد: واژه «تجارة» هرگاه در مقابل «بیع» استعمال شود، از نظر عرف استمرار در کسب از آن فهمیده میشود ولی از بیع، فروختن برای یکبار فهمیده میشود، پس فرق بین این دو کلمه فرق بین یک دفعه و استمرار است، بنابراین معنای نفی بیع بعد از نفی تجارت با اینکه با نفی تجارت بیع هم نفی میشود، این است که مؤمنان نهتنها تجارت استمراری از خدا بیخبرشان نمیکند، بلکه معاملات در برخی از اوقات نیز ایشان را بیخبر نمیکند و بهعبارت دیگر نه تجارت مستمر آنها را از یاد خدا غافل میکند و نه یک خریدوفروش از میان خریدوفروشهایی که در طول تجارت انجام میدهند، سبب فراموشی مؤمنان از ذکر الله میگردد.