چکیده:
تاریخ نگاری ایرانی طی سده های متوالی از حیث ساختار و محتوا تقریبا بر محوری
ثابت می گشت. اما به تدریج در اواسط دوره قاجار شاهد تدوین آثار جدیدی در
تاریخ نگاری ایران هستیم که می توان در آنها برخی مولفه های روشی و بینشی
تاریخ نگاری جدید را مشاهده نمود. بدین لحاظ، دوران قاجار از لحاظ سیر
تاریخ نگاری ایران، دوره ی آغاز گذار از تاریخ نگاری سنتی به تاریخ نگاری جدید
محسوب می شود. در این تحقیق تلاش شده است تا با روش توصیفی - تحلیلی به
شناخت و تبیین عوامل، شرایط و کارگزاران این تغییرات پرداخته شود . قوام و
استحکام یافتن نثر فارسی بر اثر نهضت بازگشت ادبی، چرخش نگاه ایرانیان به خود ،
تاریخ خویش و تاریخ جهان در پی شکست های سنگین نیم ه ی نخست قرن نوزدهم ،
برخورد ایرانیان با تمدن غرب و آشنایی آنان با آثار تاریخ نگاری اروپایی از طریق
ترجمه ی این آثار، تاسیس مراکز آموزشی نوین بویژه دارالفنون و همچنین آشنایی
ایرانیان با دستاورد های علمی شرق شناسان از جمله مهم ترین عوامل و شرایط تغییر
روند تاریخ نگاری ایران در عصر قاجار بود . چنان که مورخانی چون جلال الدین میرزا،
اعتضادالسلطنه، ناظم الاسلام کرمانی، کسروی و در دوره ی بعد عباس اقبال و حسن
پیرنیا از برجسته ترین نمایندگان این گذر محسوب می شوند.
خلاصه ماشینی:
"قـوام و استحکام یافتن نثر فارسی بر اثر نهضت بازگشت ادبی ، چرخش نگاه ایرانیان بـه خـود، تاریخ خویش و تاریخ جهان در پی شکست های سنگین نیمه ی نخست قـرن نـوزدهم ، برخورد ایرانیان با تمدن غرب و آشنایی آنان با آثـار تـاریخ نگـاری اروپـایی از طریـق ترجمه ی این آثار، تاسیس مراکز آموزشی نـوین بـویژه دارالفنـون و همچنـین آشـنایی ایرانیان با دستاوردهای علمی شرق شناسان از جمله مهم ترین عوامـل و شـرایط تغییـر روند تاریخ نگاری ایران در عصر قاجار بود.
به تدریج با پیدایش شـرایط و عوامـل مناسـب تغییر در عرصه ی تاریخ نگاری همچون قـوام و اسـتحکام یـافتن نثـر فارسـی بـر اثـر نهـضت بازگشت ادبی ، چرخش نگاه ایرانیان به خود، تاریخ خویش و تاریخ جهان در پی شکست هـای سنگین نیمه ی نخست قرن نوزدهم ، برخورد ایرانیان بـا تمـدن غـرب و آشـنایی آنـان بـا آثـار تاریخ نگاری اروپایی از طریق ترجمه ی این آثار، تاسیس مراکز آموزشی نوین بویژه دارالفنون و همچنین آشنایی ایرانیان با دستاوردهای علمی شرق شناسان ، شـاهد نگـارش نـوع جدیـدی از منابع تاریخ نگاری هستیم که می توان در آن برخـی مؤلفـه هـای تـاریخ نگـاری جدیـد را دیـد.
به نظر می رسد با توجه به دشواری نام بردن از یـک مبـدع مـشخص بـرای تـاریخ نگـاری جدید در ایران می توان با اذعان به نقش اندیـشمندان و مورخـان متعـدد دوران قاجـار، میـرزا آقاخان کرمانی ، اعتمادالسلطنه ، اعتضادالسلطنه ، جلال الدین میرزا، ناظم الاسلام ، کسروی و افراد دیگری چون عباس اقبـال وحـسن پیرنیـا -کـه در بررسـی هـای تـاریخ نگـاری عـصر پهلـوی می گنجند- را از برجسته ترین کارگزارن تحول در تاریخ نگاری ایران دانست ."