چکیده:
شکست هایی که در پی جنگ های ایران و روس برکشور تحمیـل شـد نخبگـان کشـور را متوجه کاستیهایی در امور کشـوری و لشـکری نمـوده ، آنـان را بـه تلاشـی واداشـت کـه مهمترین آنها اعزام محصل به خارج است . اقدامی که در چند دوره تکرار شد اما چـون در اولویت سیاست های حاکمیت قاجار قرار نداشت مورد توجه جدی قرار نگرفـت ؛ هرچنـد که تاثیر خود را در جامعه ایران گذاشت وآشنایی بیشتر جامعه را با فـن ، فرهنـگ و تمـدن غرب سبب گردید. آشنایی بیشتر جامعه ایران با غرب ، رشد فکری و آگاهی جمعـی ایـران را با خود بهمراه آورد تا جاییکه نقطه عطفی در تاریخ ایـران گـذارد.انقلاب مشـروطه کـه باید آن را نقطه عطف سیاست ، فرهنگ و اجتماع ایران دانست نیازمندیهای جدید بسیاری برای کشور رقـم زد. گسـترش و اصـلاح سیسـتم کشـوری و لشـکری و بسـط مطالبـات اجتماعی مهمترین این نیازمندیها بود که برای سر و سامان دادن به آن خود نیاز به نیـروی انسانی آگاه و آموزش دیده داشت ؛ اما نظام آموزشی کشور از عهده تربیـت چنـین نیرویـی برنمیآمد؛ پس لازم مینمود تا مجلس تدبیری برای تربیت نیروی کار بلد و رفع کاستیهـا بیندیشد.تحول در نظام آموزشی کشور و تصویب قانون اعزام محصل به خارج با تکیـه بـر تربیت معلـم مهمتـرین و تاثیرگـذارترین تـدبیری بـود کـه اندیشـیده شـد و بـه اجـرا در آمد.
خلاصه ماشینی:
قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه نخستین قانونی بود که دومین مجلس شورای ملی در تحول نظام آموزشی در ٢٨شعبان ١٣٢٨ در سه فصل و ١٢ ماده به تصویب رساند، و رسیدگی به امور تمام مدارس و تعلیمات مملکت را به این وزارتخانه ١- کسروی، احمد.
پیشینه اعزام محصل به خارج در دوره قاجار و ورود نهاد دولت به این مقوله به دوره عباس میرزا و اعزام دو محصل ایرانی به انگلستان (١٢٢٦ق / ١٨١١م ) باز میگردد که در چند نوبت تکرار شد، اما ثمرات آن ، چنان که باید برای حاکمیت قاجار و سیاست هایش مفید واقع نشد، با این حال محصلان اعزامی به خارج تا پیش از انقلاب مشروطه ، گرچه در شرایط مناسبی تحصیل نکردند و دولت بر تحصیلاتشان نظارت نداشت - آنچنان که در بازگشتشان برنامه نداشت - اما «دنیا را دیدند و تربیت یافتند و معرفت حاصل کردند و تمدن جدید و نظام لشکری و [کشوری] اروپایی را در ایران به اندازه ای که از عهده شان ساخته بود و به 1 میزانی که اوضاع زمان و سخت گمانی درباریان اجازه میداد، رواج دادند.
» دسته دوم از نمایندگان که اکثریت اعضای مجلس شورا را نیز شامل میشد آنانی بودند که موافق اعزام محصل به خارج بودند اما آن را مشروط به شروطی میکردند که مهمترین آن شروط تأکید بر اعزام محصلین نظام بود چرا که از نظر این گروه از نمایندگان که معززالملک ١- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره دوم ، جلسه ٢٠٠ (شنبه ١٩ محرم ١٣٢٩) نطق وکیل التجار (محمد یزدی / ١٢٥٠-١٢٩٠ ش ) نماینده رشت در مجالس اول و دوم مشروطه .