چکیده:
معارف بهاءولد به اهتمام بدیعالزمان فروزانفر، با تمرکز بر چهار نسخة خطی برای نخستین بار در سال 1333 شمسی بهصورت علمی و انتقادی تصحیح و منتشر شد. مصحح سعی کرده است اجزای سهگانة معارف را بهصورت روایتی واحد تصحیح کند؛ اما در این تصحیح از مقابلة نسخة چاپی او با دیگر نسخههای کهن و گاه اخیراً شناساییشده نشانی نیست. این موضوع گویا به سبب نبود فرصت کافی برای شناسایی نسخههای کامل و معتبر کتاب معارف بوده است. از سوی دیگر برخی کاستیها در مراحل نسخهشناسی، شیوة تصحیح و ویرایش متن، ابهامهایی در متن ایجاد کرده است که خوانش و فهم آن را برای خواننده دشوار میکند. در این پژوهش علاوهبر نقد و بررسی نسخههای خطی معارف، نخست، نسخههای خطی کاربردی فروزانفر بهطور کامل معرفی میشود؛ سپس برخی از نواقص و کاستیهای این تصحیح با استناد به نسخة کهن ایاصوفیا و نسخة نویافتة کتابخانة قونیه بیان خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
2ـ نقد نسخهشناسی کتاب معارف فروزانفر در مقدمة جلد اول معارف دربارة اهمیت کتاب و ضرورت تصحیح و چاپ آن میگوید: «حل بسیاری از غوامض و مشکلات مثنویشریف به دلالت و هدایت این کتاب بازبسته است و فهم اسرار کلمات پسر جز بهوسیلة آگاهی از اشارات لطیف پدر میسر نیست و هم روا نمیدید که این اثر نفیس که ظاهرا تذکرهنویسان از وجود آن بیخبر بودهاند بیش از این در زیر گرد خمول و خاکستر گمنامی بماند و عاشقان مولانا و شیفتگان آثار وی از تفرج این گلستان غیبی و بوستان روحانی بینصیب باشند ازاینرو جزو اول کتاب را با نسخه ناقص تهران که در دست داشت مقابله و برای طبع آماده نمود» (بهاءولد، 1382: ج1/ الف ـ ب).
خط این ظهریه بسیار شبیه خط متن نسخه است و درصورت درستی مطالب آن، چنین به نظر میرسد که کاتبی دانشمند و اهل فن نسخة کهن نوشتهشده در سال 747 را اساس تحریر خود قرار داده است؛ سپس بعد از اصلاح کاستیها و خطاهای آن با مقابلة نسخههای دیگر، دقیقا ترقیمة همان نسخة اصل را در پایان تحریر خود آورده است تا تأییدی بر اصالت و اعتبار تحریر خود باشد.
این اضافات حدود چهل و شش فصل است؛ به همین سبب روایت هر دو نسخه از نظر نظم و ترتیب فصول با هم متفاوت است؛ همچنین برخی اضافات نسخة دانشگاه استانبول در نسخة ایاصوفیا، دقیقا تکرار شده و فروزانفر در زمان تصحیح جزو دوم معارف متوجه این مسأله نبوده است.