چکیده:
یکی از رذایل اخلاقی که همواره جوامع بشری در طول تاریخ به آن مبتلا بودهاند، ریا و تزویر است. ریای افرادی که هدفشان کسب نفوذ و اعتبار اجتماعی با ارائة شخصیّتی مقبول در نزد مردم است. جامی یکی از شاعران برجستة ادبیّات تعلیمی ایران است که در آثار ارزشمند خود به مباحث اخلاقی ازجمله ریا پرداخته است. از اشعار او برمیآید که در دوران وی ریا، صوفینمایی، تشکیل گروههایی از متصوّفه در اطراف یک شیخ و سکونت در خانقاه برای مقاصد مادّی و سوءاستفاده از دین و باورهای خالصانة مردم، بسیار رواج داشته است. وی در اشعار خود، بهویژه در «سلسلةالذّهب»، با انتقاد از این رذیلت اخلاقی، گوشههایی از مردمفریبی زاهدنمایان و ریاکاران زمان خود را برملا ساخته است و مردم را به آگاهی و شناخت و پیروی از نیکسیرتان مخلص و دوری از ریاکاران فرا میخواند تا از رهگذر آگاهی مردم، از رواج ریا جلوگیری نماید.
Hypocrisy and deception are the moral vices which human societies have suffered from throughout history – the hypocrisy of the people who aimed at gaining social influence and prestige among people by showing an acceptable character. Jami is one of the outstanding poets of Iran's didactic literature who dealt with ethical issues، including hypocrisy، in his valuable works. It seems from his poems that pretending to be Sufi، forming bands of Sufis around a Sheik، residing in a convent for worldly purposes، and misusing religion and people's sincere beliefs have all been widespread in his time. In his poetry، particularly، in Silsilat-ul-Zahab، Jami criticizes this moral vice and reveals some examples of demagogy of the pretenders and hypocrites of his time. Therefore، it is necessary to examine his poems from this angle، so that we could clarify his poetic diction، and his view on hypocrisy and harms arising from this social vice. Undoubtedly، elicitation، examination and analyzing Jami's view on this issue can make a great contribution to better understanding of the ugliness of hypocrisy and the virtue of sincerity. The present article explains the concept of deception and uses library method of research to represent Jami's view towards it.
خلاصه ماشینی:
"در ابیات زیر جامی به استفادة سودجویانة افراد از وسایل و لباس های خاص صوفیان و تقلید از ظاهر و آداب آنها با قصد فریب مردم و کلاه برداری از آنها با سوءاستفاده از اعتقاداتشان اشاره کرده و این کار آنان را مساوی با دزدی و راهزنی و حتی کفن دزدی می داند: دلــق و دراعــه همی آرایـی عـطر تــزویر بـر آن مـی سایی سبـحه با شانه همی پـیـوندی عـقـد تلبـیس بــر آن مـی بندی مـی کـشی خرقـٔە پشمینه به دوش می نهی گـوش ٔە فـش دربـن گوش بـاشد اینها هـمـه دعوی یـعـنی صوفـی وقـتـم و صاحب مـعـنـی تـا فــتـد ساده دلی در دامـت طـعـمة چاشـت دهــد یا شـــامـت (جامی ، ۱۳۸۹، ص ۴۸۸) در ادامة این اشعار، جامی با بیان این که هدف از ملبس شدن به لباس عرفا گاه در حد سورچرانی و رسیدن به مکانی برای استراحت و غذایی برای خوردن است با تأسف می گوید این افراد فریبکار گاه خود را سربار افراد فقیری می کنند که برای اعتقاد خالصانة خود با گرو گذاشتن اسباب خانه برای آن ها وسایل پذیرایی فراهم می کنند: چـــون بــه دل افـتـــدت از شــهرگره بـــا گروهــی روی از شــهر بــه ده کـه فـلان هـسـت ز نـیکـوکیـــشان مـخـــلص و مـعـتقـــد درویشــان زیــــر صـــد بـــار وی از نــاداری تـــو ز ادبــار شــوی سـربـــاری کـنــــد از مـفــلـــسی آن بــی مایــه رخـــت خانــه گــرو هـمـسایــه بـهـر تـو سـفـــرٔە خـــوان آرایـــد شربـــت و مـیـــوه بـــران افـــزاید تو هـم از دیـن و خـرد هـر دو بـری بنـشـــینی و بــه شــهوت بـــخوری تف برین صورت و سیرت که توراست تف برین عقل وبصیرت کـه توراسـت این نه صـوفیگری ودرویشـی اســت نـامـسلـمـانی و کافرکیشـی اســت نــفـــس را حلـــق ٔە حلـقـــوم بـــری به کـز ایــن زقــٔە زقــوم خــوری دزدی و راهـــزنـی بـهـتــر از ایــن کـفـن از مـرده کـنـی بـهتـر ازیـن (جامی ، ۱۳۸۹، ص ۴۸۸) از نظر جامی این رفتار نوعی دام گستری است ، وی درجایی دیگر، دریکی از غزلیات خود می گوید: شیخ شهرت جوی رعنا را تماشا کن که چون در لباس خاص ظاهـرشـد فریب عام را می کشد دامی پی صید مگس چون عنکبوت شاهبازی کو که از هم برکند این دام را (همان ، ص ۱۵۵) حتی تسبیح به دست گرفتن نیز می تواند دامی برای فریب مردم باشد که البته اشاره می کند که این کارها تنها می تواند عوام را فریب دهد: زاهد گرفت سبحه به کف صید عام را از مهره کرد دانه و از رشته ساخت دام مشهور شهر شد به کمــال ورع ولـی آن را که رد خاص چه سود از قبول عام (همان ، ص ۵۵۸) ۲-۳-۳- سکونت در خانقاه هرچند ساخت و رواج خانقاه به دوره های قبل از جامی برمی گردد، اما در قرن - های هشتم و نهم ، خانقاه ها گسترش زیادی یافته بود."