چکیده:
ابنسینا با پیروی از ارسطو، زمان را مقدار حرکت دانسته که با پیمودن پیوسته مسافت توسط متحرک بوجود میآید. او دو برهان در اثبات این مطلب اقامه نموده است؛ یکی با استفاده از تفاوت حرکت متحرکات در آهستگی و سرعت و دیگری تقسیمپذیری مسافت حرکت. در مقابل، فخررازی با مطرح نمودن انتقادات متعدد، این نظریه را به چالش کشانده است. انتقادات وی در این زمینه ناظر به دو قسم براهین و اساس نظریه مقدار حرکت بودن زمان است. نوشتار حاضر در پی اثبات اشکالات فخر رازی ناشی از عدم تدبر کافی در مبانی ابنسینا بخصوص در مورد تقابل عدم و ملکه میان حرکت و سکون، واجب بالغیر و نه بالذات بودن زمان، تفاوت زمان عام و خاص هر حرکتی و وجود مغالطه منطقی در برخی از استدلالهاست. هر چند پاسخ نهایی پارهیی از اینگونه انتقادات، طبق مبانی حکمت متعالیه در مورد تفاوت تحلیلی حرکت و زمان و بعد چهارم بودن زمان داده می شود.
خلاصه ماشینی:
"com تاریخ دریافت : ٩٥/٣/١٦ تاریخ تأیید: ٩٥/٦/١٦ محمود صیدی ، سیدمحمد موسوی ؛ ارزیابی انتقادات فخررازی بر تعریف زمان نزد ابن سینا سال هفتم ، شماره دوم پاییز ١٣٩٥ صفحات ٧١- ٨٨ مقدمه حرکت ، زمـان و رابطـه میـان آنهـا از پدیـده هـایی هسـتند کـه از دیربـاز ذهـن اندیشمندان حوزه های مختلف فکری را به خـود مشـغول داشـته انـد: اینکـه اصـولا حرکت و تغییر چگونه روی میدهند؟ ارتباط آنهـا بـا ثبـات چگونـه اسـت ؟ و چـه رابطه یی میان حرکت و زمان وجـود دارد؟ همـواره از سـؤالات اساسـی پـیش روی پژوهشگران فلسفه بوده است .
از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی نیز مقدار حرکت بودن زمان بمعنی داشتن نسبت تقدم و تأخر در مسافت حرکت میباشد(٣٣) که این مطلب مورد تأکید قطب الدین رازی نیز بوده است .
با وجود این ، قطب الدین رازی با تفاوت گذاری میان دو نوع عدم مطلق و مقید از یکسو و اعتباری بودن مفهوم تقدم ، به بیان نادرستی انتقاد فخررازی به ابن سینا پرداخته است .
۵. ابن سینا در برهان نخست ، وجود دو حرکت در خارج را مسلم فرض نموده و درصدد اثبات آن نیست ، زیرا اصل وجـود حرکـت و برخـی ویژگیهـای آن هماننـد کندی و تندی ، از امور بدیهی است که نیازی بـه اثبـات برهـانی ندارنـد؛(٤٣) اگرچـه ممکن است بیان ماهیت آن ، دشواری خاص خود را داشته باشد.
فخررازی که یکی از مهمترین و برجسـته تـرین منتقـدین ابـن سـینا در مسـائل مختلـف فلسفی است ، انتقادات متعددی به نظریه ابن سینا در این زمینـه مطـرح نمـوده کـه در دو بخش قابل بررسی است : براهین ابن سینا در اثبات مقدار حرکـت بـودن زمـان و اسـاس نظریه مقدار حرکت بودن زمان ."