چکیده:
قاعده حد وسط ارسطو، در خوانشی شایع بمعنای پرهیز از افراط و تفریط ـ که در نگاه بدوی تا حدی مفهومی کمی است ـ در نظر گرفته شده است. این خوانش با نقدهایی از سوی صاحبنظران حوزه اخلاق مواجه شده است. متفکران مسلمان نیز در نقد و بررسی و احیانا تقویت آن گامهایی برداشتهاند. مهمترین گام در ترمیم این قاعده، واردکردن مفهوم «ردائت» به اخلاق فلسفی در جهان اسلام است. این مفهوم در کنار کمیت به کیفیت توجه کرده و نقصهای قاعده حدوسط ارسطو را ترمیم میکند. نکته جالب توجه این است که خوانش دقیق متون ارسطو نیز موید حضور عنصر ردائت در نظام اخلاقی وی است. این مفهوم را اولین بار خواجه طوسی در بخشهایی از اخلاق ناصری طرح کرد و سپس قاضی عضدالدین ایجی آن را در جای منطقیتری از مباحث اخلاقی قرار داد و از آن پس، بسیاری از اخلاقیون مسلمان آن را پذیرفته و در آثار خود درج نمودند. نوشتار حاضر، پیدایی و سیر تاریخی این مفهوم و نیز اهمیت آن را طرح و بررسی خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
"wrong بنابرین ، نتیجه میشود که ارسطو، طراح اصلی قاعده حدوسط ، علاوه بر افراط و تفریط بعنوان دو عامل ایجاد رذایل اخلاقی ، به معیار انحراف کیفی یا همان مفهوم «ردائت » نیز توجه داشته است ، ولی اصطلاح خاصی را برای این معنا جعل نکرده ـ هر چند بوضوح به مفاد آن اشاره کرده است ـ و معیار کیفیت را بمانند معیار کمیت ، بطور نظام مند در قاعده حدوسط خود وارد نساخته است .
فارابی فیلسوفان و حکمای اسلامی پیش از خواجه نصیر در طرح قاعده اعتدال یا بطورکلی به معیار کیفیت توجه نداشته اند و صرفا به بیان دو طرف افراط و تفریط در برابر اعتدال اکتفا کرده اند و یا همانند ارسطو به معیار کیفیت در ایجاد فضایل و رذایل اخلاقی توجه داشته ولی آن را بطور نظام مند در قاعده اعتدال وارد نساخته اند و فقط در مواردی اشاراتی به آن داشته اند؛ بعنوان مثال ، فارابی در بیان اینکه مراد از اعتدال ، اعتدال حقیقی است یا نسبی و اضافی که برحسب افراد متفاوت متفاوت است ، میگوید: معتدل و متوسط به دو معنا بکار میرود؛ در یک معنا به حدوسط فی نفسه و در معنای دیگر به حد وسط اضافی و نسبی گفته میشود."