چکیده:
نماد درخت یکی از قدیمی ترین نقوشی است که مورد توجه بشر قرار گرفته و آن را در آثار هنری خویش به کار برده است . این نماد که بیشتر آن را به عنوان درخت مقدس و یا درخت زندگی می ستودند ، از 3500 سال قبل از میلاد در نواحی بین النهرین و پس از آن ایران مورد توجه بوده است . حضور این نماد که با اشکال مختلف به کار گرفته می شده است ، تا پس از ظهور اسلام نیز همچنین در آثار هنری به چشم می خورد ، اما این بار نه به عنوان درخت زندگی و از دیدگاه اساطیری ، بلکه در نقش آفریده با برکت خداوند ، تسبیح کننده ذات اقدس الهی و نشانی از بهشت موعود.
از این نقش به کرات در تمام شاخه های هنری ازجمله فرش استفاده شده است. در هنر فرش طرحهای درختی ازجمله مهمترین و متنوع ترین شاخه های طراحی فرش است که در اشکال مختلف ازجمله طرح محرابی درختی، طراحی شده است.
اما به کارگیری نقش درخت در جایگاه محراب، مطمئنا از فلسفه ای برخوردار بوده است که می توان برای بعضی از اشکال آن تمثیلی از بهشت دانست و برای بعضی دیگر تمثیلی از موجودی تسبیح گر یعنی انسان؛ چرا که تصویر درخت علاوه بر آنکه برخلاف تصویر انسان، مشمول ممنوعیت نقاشی در مکان نماز نمی باشد، در عین حال با توجه به آیات قرآنی، موجودی تسبیح گرو مبارک است که می تواند جانشین خوبی برای نقش انسان در مکان محراب باشد.
بدین سان نمادی که زمانی بر مهرهای سنگی جلوه گر شده است، اینک و پس از هزاران هزار سال، بر فرش، آن هم در جایگاه محراب رو به عرش الهی جلوه نمایی می کند.
Since ancient times، “Tree” has been the focus of attention as a symbol، in works of art. In Mesopotamia and later in Iran، this symbol was known as a holy tree or tree of life as early as 3500 BC، and was delineated in different shapes. After the advent of Islam، this symbol prevailed in works of art; However، no longer as a mythological holy tree but rather standing for heavenly blessings and the paradise. This symbol has been used in different branches of art، including rugmaking. In the art of carpet patterning، the tree has prefigured a great variety of designs، notably the plant Mihrabi (prayer niche). No doubt، the predominance of the tree image in a large group of prayer rugs، is not accidental and must have an objective more than conveying mere beauty. One interpretion suggests an epitome of paradise. Given the Islamic restrictions imposed on the portrayal of human beings، a tree depicted in a prayer niche may well stand for a man in prayer.