چکیده:
ایل عرب فارس که زیر مجموعه اتحادیه خمسه به شمار می رود، سنت فرش بافی بسیار کهنی دارد. طایفه های بافنده این ایل که همگی در زیر مجموعه عرب های جباره قرار می گیرند، فرهنگ فرش بافی فارس باستان را در صدر اسلام فراگرفته و در طول سده ها به شیوه خویش در آن تحول و دگرگونی ایجاد کرده اند. به اقتضای معیشت شبانی و کوچ روی، بافت برخی دست بافت های محفظه ای نیز به سنت بافندگی این مردمان راه یافته است. قالی-خورجین رایج ترین و مهمترین بافته محفظه ای ایل عرب است. این گونه دست بافت ها پرز دار و گره بافته و از جنس قالی هستند و در دو لنگه یا تک لنگه و به صورت چهارگوش برای حمل بار بافته می شوند. هدف این مقاله مطالعه ویژگی های نقش پردازی، رنگ آمیزی و بافتار قالی-خورجین های ایل عرب فارس بوده است. روش تحقیق به شیوه توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی، کتابخانه ای و پژوهش میدانی به سرانجام رسیده است. نتایج این پژوهش آشکار ساخت که اسلوب بافت غالب این دست بافت ها گره متقارن شماره 3، پودهای دوگانه و شیرازه چند رنگ است. از طرفی شیوه رنگ آمیزی تیره اندر تیره که سنت ایل عرب به حساب می آید در قالی-خورجین ها نیز بیش و کم به کار رفته است. شیوه نقش پردازی این بافته ها در دو گروه جای می گیرد. گروه اول که در آنها اساس نقشه بر نقش مایه های ریز و درشتی استوار شده که به شیوه منظم (شبه منظم) یا نامنظم در کنار هم یک طرح را تشکیل داده و شامل دو نقش مرغ و درخت و تمام مرغی می شود. در مقابل، گروه دوم که در آنها یک نقش کلی و اغلب منتظم بر فضای طراحی حاکم بوده و نقش مایه ها بر اساس آن چیده می شود و پذیرای نقش های شهری بافت فارس و دیگر مناطق شده است. بافندگان عرب طرح هایی مانند چهار ماهی، گل سوری، بته ای، بازو بندی و محرمات را به شیوه خویش ایلیاتی کرده و در قالی-خورجین ها به کار بسته اند.
Arab tribe in Fars،which is a branch of Khamse union،enjoys ancient carpet-weaving tradition. All weavers of this tribe belong to Arab Jabbare union. It haslearnt Fars tradition of carpet-weaving sinceadoption of Islam by Iran and has transformed it accordingly. Because of the pastoral and nomadic life، some kinds of bag weavings have been woven by them. Carpetbag is the most important and current crafts of Arab tribe. This kind of weaving is the same as carpet and it is made in one or two leaves in square form for carrying loads. This paper tries to study the features of color، motifs and texture of carpetbags of Arab Jabbare in Fars. The research method is descriptive-analytical one and data collection is conducted in a combined way by desk study and fieldwork research. The findings show that weaving method consists of symmetrical knot number 3، twofold woof and colorful binding. Also dyeing method is “dark in the dark” which is the tradition of this Arab tribe and is used more or less in carpetbags. The motifsare divided into two groups: the first group which is based on small or large motifs organized to form a regular or irregular patternscontaining two birds، tree or all birds’ motifs. The second group contains a general pattern - often a regular one –where all other motifs are arranged in that framework and contains urban motifs of Fars and other regions. Arab weavers have also used patterns like Four-Fishes، Soori Flower، Bush، Bracelet pattern and Moharamat in their special tribal method for these carpetbags.
خلاصه ماشینی:
"در مقابل، گروه دوم ، که در آنها یک نقش کلی و اغلب منتظم بر فضای طراحی حاکم بوده و نقشمایهها بر اساس آن چیده میشوند، پذیرای نقشهای شهریبافت فارس و دیگر مناطق گشته و بافندگان عرب طرحهایی مانند چهار ماهی ، گل سوری ، بتهای ، بازوبندی و محرمات را به شیوۀ خویش ایلیاتی کرده و در قالی-خورجینها به کار بستهاند.
این گونه طرح در اتحادیۀ خمسه در میان بافندگان ایل نفر ( نفر جنوبی ) نیز دیده میشود اما چهار ماهیهای بافت طایفههای ایل عرب چند وجه تمایز دارند: رنگ سفید ماهیها؛ شلوغی زمینۀ دستبافت چنانچه سراسر فضای میان ماهیها و اطراف آنها را آکنده از نقوش اشکالی میسازند؛ ظرافت و نرمی ماهیها و نیز استفاده از حاشیۀ فرعی کنگرهای در اطراف حاشیۀ اصلی مرغی چپ و راست.
طرح خرچنگی رجوع شود به تصویر صفحه نقشمایۀ اصلی این طرح به خرچنگی با پاهای متعدد شباهت دارد که از بالا دیده شده است برخی محققان غربی نقشمایۀ خرچنگی را تحول یافتۀ گل شاه عباسی دانسته و منشأ چینی برای آن متصور شدهاند در حالی که نقش شاه عباسی در دستبافتهای عشایر فارس مانند قشقایی به همان صورت شهریبافت ولی شکسته و خلاصه شده یافت میشود.
( برای آگاهی از این دیدگاه بنگرید به : David Black amp;amp; Clive Loveless, Woven Gardens, Nomad and Village Rugs of the Fars Province of Southern Persia, David Black Oriental Carpets, London,1979, Plate 43 )منابع و مآخذافشار سیستانی، ایرج، (1381).
Studying features of color, motives and texture of carpetbags of Arab Jabbare in FarsAbstract:Arab Fars tribe is a branch of Khamse union and has ancient carpet weaving tradition."