چکیده:
در این مقاله ابتدا مفاهیم متافیزیکی نظام فلسفی توماس آکویینی تبیین و تعریف و سپس ازطریق این مفاهیم، تصور خداوند ارائه میشود. از بین اصطلاحات متافیزیکی، بیشترین توجه به دو اصطلاح متداول ens، esse است، ولی سایر مفاهیم متافیزیکی را نیز نادیده نمیگیریم. توماس در نظام فلسفی خود ازیکطرف بر تعالی الهی تأکید میکند و خداوند را ورای همهی موجودات میداند. خداوند وجودی در عرض سایر موجودات ندارد، بلکه وجود مطلقی است که ورای این جهان است، ازطرفدیگر، تحتتأثیر متون مقدس مسیحیت میکوشد حضور الهی را در همهی مخلوقات اثبات کند. خلقت ازطریق کلمهی الهی صورت میگیرد، بنابراین موجودات فقط در لحظهی خلقت به خداوند وابسته نیستند، بلکه در تداوم لحظهبهلحظهی خویش نیز نیازمند خلقت الهیاند. در این تصویر، خداوند در عین تعالی از جهان، در باطن همهی مخلوقات، نوعی حضور و فعالیت دارد.
خلاصه ماشینی:
خداوند وجودی در عرض سایر موجودات ندارد، بلکه وجود مطلقی است که ورای این جهان است، ازطرفدیگر، تحتتأثیر متون مقدس مسیحیت میکوشد حضور الهی را در همهی مخلوقات اثبات کند.
۱. موجود، وجود و ذات رسالهی On Being and Essence2 که به فارسی «درباب هستی و ذات» (1، ص: 20) ترجمه شده است، محصول دوران اولیهی زندگی توماس و «درواقع تنها اثری است که در آن، مباحث مابعدالطبیعی در فضایی غیرالهیاتی و صرفا فلسفی ارائه میشود.
معانی مختلف موجود در رسالهی هستی و ذات گفتیم توماس واژهی موجود را مفهومی متافیزیکی میداند و از آن برای اشاره به حقایق خارجی استفاده میکند و معتقد است به پیروی از ابنسینا آن را بهکار میبرد، ولی هنگامی که معانی آن را شرح میدهد، از ارسطو تبعیت میکند و به پیروی از او، دو معنای عام برای هستومند قائل است.
گاهی واژهای به حقیقتی در خارج اشاره میکند که به تعبیر توماس در متن قبلی، «چیز محصلی است» (1، ص: 58)، یعنی میتوان گفت این شیء، حقیقتی وجودی است و دراینصورت، به معنای اول، موجود است.
حال باید ببینیم مراد توماس از وجود چیست؟ در کتاب هستی و ذات، عمدهی بحث، نحوهی حضور ذات در حقایق مختلف است و در مقدمه نیز که مفاهیم متافیزیکی شرح میشود، از وجود، چندان سخنی بهمیان نمیآید و صرفا این جمله که «واژهی ذات ازاینرو بهکار میرود که بهواسطهی آن و در آن، آن چیزی که هست، هستی دارد»، بهچشم میخورد.
ازاینرو شاید بتوان گفت توماس در مخلوقات به اصالت فعل وجودی قائل است، به این معنا که فعلیت و تحقق همهی کمالات هر شیء، وابسته به وجود است.