چکیده:
فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق میپردازد؛ فرااخلاق چهار مبحث ذیل را دربرمیگیرد: معناشناسی اخلاق، معرفتشناسی اخلاق، هستیشناسی اخلاق و مباحث منطقی. مهمترین بخش در معناشناسی اخلاق و تحلیل مفاهیم اخلاقی مفاهیمی هستند که در محمول جملههای اخلاقی به کار میروند و مفاهیم ارزشی و الزامی را دربرمیگیرند. مفاهیم ارزشی مانند «خوب» و «بد» است و مفاهیم الزامی مانند «باید»، «نباید» و «وظیفه». هستیشناسی اخلاق از وجود و نحوۀ وجود مفاهیم و جملههای اخلاقی بحث میکند. دربارۀ «الزام اخلاقی» مقالههای زیادی نگاشته شده است، ولی این تحقیق با تفکیک حیث معناشناسی از هستیشناسی مفهوم «الزام اخلاقی» دیدگاه استاد لاریجانی را بررسی میکند. ایشان با تفکیک مباحث معناشناسانه از هستیشناسانۀ «الزام اخلاقی» قدم مؤثری در تبیین مباحث فرااخلاقی برداشته است. نظریۀ ایشان در «الزام اخلاقی» شبیه نظریۀ جورج ادوارد مور در «خوب اخلاقی» است. بنابراین، ایشان در معناشناسی شهودگرا و در هستیشناسی واقعگرا به حساب میآید. اما مشکل این نظریه ادعایی بودن آن و ارائه نکردن دلیل معتبر است. تنها دلیل ایشان ارجاع به وجدان است ولی مخالف این نظریه نیز میتواند به وجدان تمسک جوید
خلاصه ماشینی:
برای فهماندن مفاهیم بدیهی به دیگران گاهی از عبارت های سلبی اسـتفاده میشود و گاهی نیز تعریف به مصداق میشود؛ استاد لاریجانی نیـز بـرای تبیـین معنای «باید» یا به تبیین مصداق آن پرداخته (همان : ٥٣) یا به عبـارت هـای سـلبی متوسل شده است (ر.
بنا بر نظر استاد لاریجانی، بداهت مفهوم «باید» برگرفتـه از علـم حضـوری است (لاریجـانی، ب ١٣٨٢: ٥٢)، امـا علـم حضـوری در نظـر جـورج ادوارد مـور جایگاهی ندارد، زیرا مور بدیهی بودن مفهوم «خوب » را از طریق استدلال عقلـی به دست میآورد، نه علم حضوری، یعنی دلیل بـدیهی بـودن مفهـوم «خـوب » را بساطت آن و تعریف آن را سبب مغالطه میداند.
استاد لاریجانی بر قابل تعریف نبودن مفهـوم «بایـد» دلیلـی ارائـه نکـرده است ، بلکه کلام ایشان تنها این مطلب را میرساند که مفهوم «باید» تعریـف لازم ندارد، اما بنا بر نظریه جورج ادوارد مور، مفهوم «خوب » قابلیـت تعریـف نـدارد، زیرا اولا مفهوم «خـوب » بسـیط اسـت و ثانیـا تعریـف «خـوب » سـبب مغالطـۀ طبیعت گرایانه خواهد شد.
با وجود این ، اشکال باقی است ، زیرا به فاعل توجهی نیست و، ازاین رو، فاعل در معنای «باید» لحاظ نمیشود و نیز برای یک طرف ضرورت بودن فاعل دلیلـی ارائه نشده است ، زیرا ممکن است فاعل در معنای «باید اخلاقی» لحاظ شود، امـا به عنوان یک طرف ضرورت در نظر گرفته نشود، همان طور کـه آیـت الله مصـباح ضرورت را میان فعل فاعل و نتیجه در نظر میگیرد.
(لاریجانی، الف ١٣٨٢: ٨-٩) استاد لاریجانی قائل است که «لزوم عقلی اصیل » واقعیـت نفـس الامـری دارد؛ بنابراین ، ایشان علاوه بر وجودهایی مانند وجود انشایی، وجـود ذهنـی و وجـود خارجی، به واقعیتی دیگر به نام واقعیت نفس الامری نیز قایل میشود.