چکیده:
شیعیان در سده هفتم هجری به رشد فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی، به ویژه در شهر بغداد، دست یافتند. بیتردید رضیالدین علی بن موسی بن طاووس (589ـ664ق) در این پویایی و رشد سهمی مؤثر داشت. این مقاله با روش وصفی ـ تحلیلی بر آن است، پس از مروری بر وضعیت شیعیان در قرن هفتم و نیز شخصیت سید بن طاووس، نقش او را در این زمینه بررسی کند. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که سید بن طاووس با تدوین و نشر کتاب در موضوعات مختلف، رواج دادن مقتل و منقبتخوانیِ اهل بیت:، بر پا کردن مجالس مناظره با پیروان سایر فِرَق اسلامی، ترویج اندیشه مهدویت و نزدیکی ظهور منجی، همکاری با ایلخان مغول در چارچوب یک نظریه سیاسی دینی و سرانجام تدوین ادعیه و رواج دادن فرهنگ دعا، در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان در این دوره نقش داشته است
خلاصه ماشینی:
"در چنین شرایطی، تحول اجتهادی جامعه تشیع، مبنی بر همکاری با حاکم جائر در عصر غیبت 170 (که در اواخر سده ششم هجری، توسط ابن ادریس حلی بار دیگر احیا گردیده بود 171 ) و نیز بینش مذهبی ابن طاووس (یعنی عدم مشروعیت حکومت در غیاب امام معصوم) که هیچ گونه تمایزی میان خلیفه مسلمان و مغولان غیرمسلمان برای حکومت بر جامعه اسلامی قائل نبود، سبب شد که ابن طاووس برای حفظ جان مسلمانان و به ویژه شیعیان، درصدد همراهی با هولاکو برآید و با صدور فتوایی مبنی بر ارجحیت حکمران عادل غیرمسلمان بر حاکم مسلمان ستمگر، توجه هولاکو را به جامعه تشیع جلب کند؛ به گونهای که وی نقابت شیعیان عراق، 172 و با گذشت زمان، منصب نقیب النقبایی کل ممالک اسلامی را به ابن طاووس تفویض کرد.
در سده هفتم هجری و در پی برخی تحولات سیاسی، سید بن طاووس با برخورداری از تساهل مذهبی زمامداران جامعه اسلامی، به طرق ذیل به نشر تشیع در بغداد یاری رساند: خلیفه عباسی برای تجدید اقتدار سیاسی خلافت نمیتوانست از جمعیت قابل توجه شیعه در بغداد چشم بپوشد و به دلیل ارزشی که شیعیان برای اماکن زیارتی خویش قائل بودند، با حضور در چنین مقابری، درصدد جذب قلوب شیعیان برآمد.
از آن جایی که شیعیان در بهرهگیری از شیوه مذکور، ید طولایی داشتند و اهل بیت در شرایط بحرانی، مضامین اخلاقی، اعتقادی و سیاسی (حق الهی امامت) خود را در قالب آن گنجانیده بودند، ابن طاووس برای ترویج مضامین موجود در ادعیه، با بازشناسی این دعاها و ساماندهی آنها به صورتی مدون، ضمن احیای مکتب دعایی تشیع پس از وقفهای طولانی، با نشر آنها در میان اهل سنت، بینش و نگرش ائمه شیعه را به اجتماع آن روز شناسانید."