چکیده:
چکیده
این جستار بر آن است تا به بررسی تکرار و انواع آن در غزلهای فخرالدین ابراهیم عراقی
بپردازد. فرضیة این پژوهش این است که تکرار یکی از ویژگیهای سبکی غزلهای فخرالدین
ابراهیم عراقی است. نگارندگان مقالة پیش رو به منظور اثبات فرضیة خود، با بهرهگیری از
شیوة استقرایی، انواع تکرار را در غزلیات عراقی استخراج کرده، به بحث، بررسی و طبقهبندی
دادههای استقرا پرداختهاند. نتیجة پژوهش بیانگر این است که انواع تکرار در غزلهای فخرالدین
ابراهیم عراقی عبارت است از: تکرار آوایی یعنی تکرار در سطح واج و هجا که عامترین نوع
تکرار به شمار میرود و بخشی از آن در وزن عروضی نمود مییابد. تکرار واژگانی یعنی
تکرار واژه، پیواژ، گروه یا جمله که موجب تقویت موسیقی بیرونی )ردیف و قافیه( و موسیقی
درونی )انواع صنایع بدیعی( شعر میشود. تکرار نحوی یعنی تکرار ساخت دستوری که چون
در بیشتر مواقع با موازنه و ترصیع همراه است، موسیقی درونی شعر را غنیتر میکند و هر
قرینة دستوری، مضمون یا تصویر قرینة )قراین( دیگر خویش را برجستهتر میسازد. تکرار
معنایی یعنی تکرار کلماتی که در محور جانشینی میتواند بهجای یکدیگر بهکار رود. عراقی از
این شیوه برای برجستهتر کردن اندیشه یا تصویر مرکزی غزلیات خویش بهره میبرد و گاه نیز
به یاری این ترفند، بار القایی و تصویری بعضی واژگان را دو چندان میکند.
خلاصه ماشینی:
"در نمونۀ زیر واژة امید یک بار با استفاده از پیشوند منفیساز «نا» تکرار شده است : آمدم در کوی امید تو باز تا مگر بینم رخ نیکوی تو ای امید من روا داری که من بازگردم ناامید از کوی تو 10 ( همان ، ١٩١) ٧-٢ چند مصراع با آغازی شبیه به هم : همان گونه که پیشتر بیان شد در سنت ادبی تکرار یک یا چند کلمه آغاز مصراع اول را در آغاز مصراع دوم «اعاده » مینامند که تکرار در محور افقی غزل است ؛ اما نوعی تکرار دیگر نیز در غزلیات عراقی نمود دارد و آن عبارت است از تکرار در محور عمودی غزل ؛ بدین شکل که در یک غزل بعضی مصرعها آغازی شبیه به هم دارد که اگر این مصرعها فرد باشد با توجه به محل واژگان مکرر (صدر بیت ) صنعت «تکرارالصداره » (وهبه ،١٩٨٤: ١١٨) شکل میگیرد.
بین انواع تکرار (آوایی، واژگانی، نحوی و معنایی) تکرارهای آوایی و واژگانی از تکرارهای عام و گریزناپذیری است که برای ایجاد موسیقی بیرونی (وزن عروضی) و موسیقی کناری (قافیه و ردیف ) لازم است ؛ ولی عراقی از جمله شاعرانی است که فقط به این حد از تکرار بسنده نکرده ، با استفاده از این شگرد زیباییآفرینی ـ که یکی از زیرساختهای اصلی صنایع بدیعی به شمار میرود ـ موسیقی درونی شعر خود را نیز تقویت کرده است ؛ صنایعی همچون ردالقافیه ، ردالمطلع ، اعاده ، انواع تصدیر و ..."