چکیده:
چگونگی معیّت (همراهبودن) خداوند با موجودات، همواره یکی از دشوارترین موضوعات پیشروی محققان و متفکران بوده است. مراجعه به قرآن و کلمات معصومان علیهم السلام، بهترین راه برای پاسخ به این مسئله است. مقاله پیشرو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی رابطه بین خداوند و آفریدگان میپردازد و با تاکید بر آیات قرآن و کلمات امیرالمومنین علیه السلام در نهجالبلاغه بهدنبال یافتن راهی برای فهم دقیق معیّت خداوند با اشیاست. رابطه خداوند با اشیا در تفاسیر و شروح مختلف نهجالبلاغه بهصورت پراکنده مورد بحث واقع شده، ولی پرداختن به این بحث با تلفیق آیات قرآن و نهجالبلاغه از ویژگیهای این مقاله بهشمار میرود. نوشتار حاضر با بررسی اقوال مختلف، در پی پاسخ به این پرسش است که: «همراهی خداوند با موجودات در قرآن و نهجالبلاغه چگونه تبیین شده است؟». نتیجه اینکه، میان انواع روابط بین خدا و موجودات، رابطه احاطی و معیّت قیّومی بهصورت دقیقتر و کاملتری، همراهی خداوند با موجودات را تبیین میکنند.
خلاصه ماشینی:
"رابطۀ نوری ازجمله آیاتی که معیت خداوند با موجودات را بهصورت تشبیه بیان نموده، آیۀ نور است: الله نور السماوات و الأرض مثل نوره کمشکاة فیها مصباح المصباح فی زجاجة الزجاجة کأنها کوکب دری یوقد من شجرة مبارکة زیتونة لا شرقیة و لا غربیة یکاد زیتها یضییء و لو لم تمسسه نار نور علی نور یهدی الله لنوره من یشاء و یضرب الله الأمثال للناس و الله بکل شییء علیم؛ 4 خدا نور آسمانها و زمین است، مثل نور او [چنین است] مانند چراغی در جایگاهش، و آن چراغ در شیشه صاف و آن شیشه [که نور از چراغ گرفته است] مانند ستاره بسیار درخشان از درخت مبارک زیتون که نه شرقی است و نه غربی شعلهور گشته است و (روغنش آنچنان صاف و خالص است که) نزدیک است بدون تماس با آتش شعلهور شود که پرتو آن نور حقیقت بر روی نور و معرفت قرار گرفته یس: 83.
شرح میرزا حبیبالله خویی میرزا حبیبالله خویی در شرح خود بر نهج البلاغه برای تبیین معیت خدا با اشیا، عبارت «مع کل شیء لا بمقارنه» را به دو قضیه تقسیم میکند که یکی ایجابی و دیگری سلبی است؛ قضیه ایجابی: خداوند سبحان با همه چیز هست و بر همه چیز علم دارد.
چنانکه خداوند متعال میفرماید: «و هو معکم اینما کنتم و الله بما تعملون بصیر؛ و او با شماست هرجا که باشید و خداوند به آنچه انجام میدهید بیناست» 1 و تقدم خدا بر اشیا، نسبتی است که به اعتبار علتبودن خداوند برای اشیا فرض میشود؛ زیرا مفهوم متعارف معیت، اعم از نزدیکی زمانی و مکانی است، ازاینرو معیت خداوند با اشیا به اعتبار نزدیکی به آنها نیست، زیرا ذات حق تعالی از زمان و مکان بهدور است و به همین دلیل امام علی؟ع؟ فرموده است: «معیت خداوند با اشیا به مقارنه و نزدیکی نیست»."