چکیده:
پژوهش حاضر کارکردهای موقوفات زنان از مشروطه تا پایان دورﮤ پهلوی اول و بهطور نمونه زنان واقف شهر تهران را بررسی میکند. پویایی وقف در دوران اسلامی، به رونق فرهنگ و اقتصاد و حتی حوزههای فرهنگی جامعه انجامید. پس از انقلاب مشروطه و دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی جامعۀ ایران، وقف نیز متحول شد و در مناسبات فرهنگی و اجتماعی، جایگاه جدیدی به دست آورد. این پژوهش در پی آن است تا علاوهبر شناسایی کارکردهای موقوفات زنان از دورﮤ مشروطه تا پایان دوران پهلوی اول، دریابد که موقوفات زنان تهران در این ادوار چه ویژگیهایی داشت و همچنین براساس اسناد موجود، چه حوزههایی را دربرمیگرفت. ﻧﺘﻴﺠﮥ حاصل از این پژوهش بیانکنندﮤ آن است که زنان واقف در دورﮤ مشروطه و دوران پهلوی اول، از اصلیترین کنشگران مؤثر بر تحولات اجتماعی بودند که موقوفاتشان در این دو بازه زمانی مختلف، تفاوتهای معناداری داشت. بررسی اسناد موجود نشان میدهد که در این زمان، زنان مطابق با تغییرات جامعه پیش میرفتند. تحول در نوع نگرش، انگیزههای واقفان و مطالبات اجتماعی حاکم از علتهای اصلی این تفاوتها بود و در عرصۀ وقف، پایهگذار تحولاتی برای دورههای بعد شدند. بهنظر میرسد که حداقل 20درصد اسناد وقفی تهران در دورﮤ مشروطه و پهلوی اول متعلق به زنان است؛ درعینحال با تغییرات دورﮤ پهلوی اول، واقفان زن بنابه نیازهای اجتماعی، موقوفات خود را بهتدریج در ابعاد اجتماعی متمرکز کردند. روش پژوهش توصیفی همراه با تجزیهوتحلیل دادهها و با تکیهبر اسناد بهدستآمده است.
This study investigates the functions of endowments from the constitutional era to until the end of the first Pahlavi in Tehran. The dynamics of the waqf (endowment) during Islamic era led to the prosperity of culture and economy، and even the cultural spheres of society. After the Constitutional Revolution and the political and social changes of the Iranian society، Waqf has also evolved and has gained a new place in cultural and social relations. This research seeks to identify، in addition to identifying the functions of the women's endowments from the Constitutional period to the end of the first Pahlavi period، the features of the women's endowments of Tehran in this era، as well as (on the basis of existing documents) the areas included. In the process of this study، it was concluded that women were the main influential activists during social changes in the constitutional era and the first Pahlavi period and their endowments in the studied periods include significant differences، depending on the changes in attitudes، motivations of benefactors and social demands. In addition، it seems at least 20% of the endowment documents in the constitutional and Pahlavi era in Tehran were owned by women and at the same time، due to changes in the first Pahlavi era، female benefactors according to the social needs، gradually focused their attention on the social dimensions.
خلاصه ماشینی:
دربارﮤ زنان واقف تهران در دورﮤ مدنظر، تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است که حاوی اطلاعات مستقیمی در این زمینه باشد؛ بااینحال در برخی آثار، اطلاعات پراکندهای در حوزﮤ زنان، وقف و شهر تهران وجود دارد؛ ازجمله پایانناﻣﮥ «نهادهای خیریه و وقفی علیآباد کتول در عهد قاجار و پهلوی» که در آن به مسائلی از این قبیل اشاره شده است: شناسایی موقعیت جغرافیایی، قومیتها، وابستگی موقوفات با یکدیگر، کارکردهای متنوع وقف و امور خیریه، مشکلات موجود و راهحلهایی برای استفادﮤ بهینه با تکیهبر وقفنامهها، نوع موقوفات، تعداد و درآمد آنها در ادوار مختلف، درصد افراد باسواد و ارتباط آنها با موقوفات و امور خیریه و همچنین نوع موقوفات در دورﮤ قاجار و پهلوی (بهرآبادی، 1391).
. مخارج مقبره فرد مذکور: در برخی وقفنامههای زنان تهران در دورﮤ مشروطه، نام فرد مدنظر واقف ذکر شده است و وقف برای مقبرﮤ او تعیین شده است؛ برای نمونه «کوکب دری زوجۀ نائبالتولیه»4، در 24ذیحجه1337/20سپتامبر1919دو سهم شایع از کل سیوپنج سهم یک باب کاروانسرای کاشیها واقع در میان بازار بزرگ را برای مخارج مقبرۀ اشرفالسلطنه، زوجۀ سابق نائبالتولیه، وقف کرده است (سند شماره11، سازمان اسناد اوقاف و امور خیریه: شماره پرونده114).
در بسیاری مواقع نیز موضوع وقف بهصورت بسیار کلی (مطلق خیرات و مبرات) و بدون بیان چگونگی خرج عواید برای این منظور بیان شده است؛ نمونه آن سندی است که در آن خانم عینکچی در سال 1317ش/1938م، موقوفه خود را صرف خیرات و مبرات کرده است (سند شماره20، سازمان اسناد اوقاف و امور خیریه: شماره پرونده257).