چکیده:
مباحث ناظر به انسان را میتوان به مباحث وجودشناختی و معرفتشناختی تقسیم کرد. رازی در آثار خود مباحث متعددی را در معرفتشناسی انسان ارائه کرده است. برخی از دیدگاههای او در خصوص معرفتشناسی انسان از این قرارند: قوای انسان با وجود داشتن محدودیتهایی امکان کسب معرفت را دارند؛ معارف انسان در دو دسته نظری و عملی قرار میگیرد؛ عوامل غیرمعرفتی همچون تقوا و گناه در معرفت انسان اثرگذار است؛ انسانها به لحاظ معرفتی در یکی از طبقات ناقصان، کاملان و کاملان مکمّل قرار دارند؛ اولیا در طبقه کاملان هستند و انبیا (ع) کاملان مکمّلاند که وظیفه ایشان هدایت ناقصان به سمت کمال است؛ لازم است ناقصان نسبت به انبیا اعتماد و تبعیت معرفتی داشته باشند؛ انسان به لحاظ معرفتی هرگز قادر به برتری یافتن نسبت به ملائک نیست. در این مقاله، که مطالب آن با روش توصیفیـتحلیلی ارائه شده است، نشان داده میشود که انسانها دارای قوای معرفتی جهت کسب معرفت هستند، اما در مسیر کسب معرفت صحیح ضرورتا نیازمند تبعیت از انبیا (ع) و تعالیم الهیاند، زیرا راهی غیر از آن جهت کسب آن معارف وجود ندارد.
خلاصه ماشینی:
"اقسام تواناییهای معرفتی انسان از منظر رازی آن طور که دین بیان میکند بدین شرح است که انسان قادر است معارف حسی و عقلی را از راه های طبیعی و با تلاش فکری کسب کند (رازی ۱۴۲۰، ۲۰: ۳۴۱)؛ الهام منبعی است که با آن شناختی در دل واقع میگردد (رازی ۱۴۲۰، ۲۷: ۶۱۱)؛ علم لدنی معرفتی است که نیاز به تلاش فکری ندارد بلکه با ریاضت و مجاهده با نفس علوم و معارفی از سوی خداوند به انسان القا میگردد (المهدی ۲۰۰۷، ۸۰؛ رازی ۱۴۲۰، ۲۱: ۲-۴۸۱) ؛ فطرت از عوامل حصول یقین در انسان است (رازی ۱۴۲۰، ۲: ۴۲۲) و اگر از عواملی چون تعالیم اشتباه و تربیت پدر و مادر و حسادت و زیاده خواهی دور باشد، خود میتواند راه صحیح را تشخیص دهد (رازی ۱۴۲۰، ۶: ۳۷۳)؛ فراست از جمله عوامل حصول علوم خدادادی و مورد تأیید دین است (حجر: ۷۵؛ بقره : ۲۷۳؛ محمد: ۳۰) که با آن شناختی که سبب آن بر فرد نامعلوم است در خاطر و درون انسان حاصل میشود و یا با مشاهدٔە ظاهر، خلقیات باطنی طرف مقابل به دست میآید (هود: ۱۷) (رازی ۱۴۲۰، ۲: ۴۲۴).
۵. سŒEشŒاسی معرفتی انسا̆oها از نگاه متون مقدس از یک طرف تکامل معرفتی نفس با شیوه های مختلفی چون تعقل و تلاش فکری، بهره مندی از دسترنج معرفتی دیگران (رازی ۱۴۲۰، ۱: ۲۲۹)؛ تضعیف قوای حسی و خیالی و تقویت قؤە عقل با ریاضت و مجاهده جهت تجلی انوار معرفت الهی در قلب (رازی ۱۴۲۰، ۲۱: ۳-۴۸۲) حاصل میشود، و از سوی دیگر تفاوت نفوس انسان ها نشان میدهد که تربیت پذیری افراد با یکدیگر متفاوت است ."