چکیده:
سلجوقیان یکی از خاندانهای حکومتگر تاریخ ایران بودند که در قرون پنجم و ششم هجری قمری بر ایران حاکمیت داشتند.در سایهی امنیت برآمده از سیاست های این خاندان،شهر و شهرنشینی و به تبع آن بازار به عنوان اصلیترین و مهمترین مرکز اقتصادی شهر رونق یافت.در این دوره فعالیت بازاریان و صنعتگران در قالب اصناف و تشکیلات پیشهوری انجام میگرفت.مطابق متون تاریخی،جفرافیایی و سفرنامه ای عصر سلجوقی، اصناف و پیشهوران عصر مزبور با گروههای اجتماعی فتوت،تصوف و اسماعیلیه در ارتباط بوده اند.پژوهش حاضر در صدد است تا با واکاوی و تحلیل اطلاعات مندرج در متون یاد شده ،به مناسبات اصناف و پیشه وران این دوره با گروه های اجتماعی فتوت،تصوف و اسماعیلیه چهره مشخص تری ببخشاید.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به اینکه در هر عصری از تاریخ ایران اطلاعاتی در ارتباط با تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عمیقی وجود ندارد به ناچار جهت روشن شدن بیشتر موضوع از منابع تاریخی و جغرافیایی قبل و بعد از این عصر نیزاستفادهشده است.
هرچند ابنبطوطه در زمان تیموریان به ایران سفرکرده اما با توجه به اینکه دگرگونی اساسی در ساختار زندگی شهری در این عصر به وجود نیامده و تداوم ساختار قبلی بوده میتوان گفت در عصر سلجوقی تشکیلات و سلسلهمراتبی به همین ترتیب در میان اصناف وجود داشته است.
درسلجوقنامه ابنبیبی آمده است: «رسم فتوت در میان طبقات پیشهوران و صنعتگران و اهل حرف پیرو داشت و برای اینکه هر یک از پیشهها و صنایع موافق اخلاق و آداب فتوت عمل کنند صاحبان حرف و صنایع مراغب و مطیع یکرشته مراسم و قواعد بودهاند تا عزت و آبروی شغل خود را نبرند و از طریق فتوت و مروت پا فراتر نگذارند»(ابنبیبی،1350: 94).
البته درمورد شیوهای از فتوت که در میان اهل بازار رواج داشت نقش اوضاع سیاسی اجتماعی و وضعیت صنعت و حرفه بسیار مهم بود و هر زمانی وضعیت اقتصادی صنعتگران و پیشهوران رو به بهبودی مینهاد، جوانمردی در اهل بازار نیز زمینه بیشتری برای ظهور مییافت.
همانطور که گفته شد میان تشکیلات، رسوم و سنتهای اصناف و پیشهوران، از یکسو و میان تشکیلات و رسوم و سنتهای فتیان، عیاران، صوفیان، اسماعیلیه و اخوانالصفا از سوی دیگر مشابهتهایی وجود داشت و این حاکی از رخنه و نفوذ گروههای عیاران، فتیان، اسماعیلیان و اخوانالصفا در میان پیشهوران بود که همواره گروههایی از آنها را بهسوی خود جلب میکردند."