چکیده:
با توجه به موضوع فقه، یعنی افعال انسانی، انتظار بجایی است که انسان شناسی فقیه در تامات فقهی او موثر باشد. این پژوهش با روش کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی به بررسی این مسئله پرداخته است که یک فقیه انسان را با چه ویژگی هایی می شناسد؟ طرح پرسش یاد شده و بررسی آن، عاوه بر اینکه در فهم آرای فقها بسیار مفید و لازم است، در سامان بخشی فقه بسیار راهگشا است و می تواند
آغازگر پرسش های موضوع شناسانه در فقه باشد. انسان، در ذات خود و با قطع نظر از پیوندهایش با دیگری، ویژگی هایی دارد. برخی از این ویژگی ها مانند عقل، اختیار، طبع اجتماعی مورد توجه فقیه بوده است. وقتی انسان را در نسبت با خداوند ببینیم، دو نسبت میان خداوند و او می بینیم: نسبتی حاصل از تکوین و نسبتی حاصل از تشریع. در نسبت حاصل از تکوین، فقها توجه داشته اند که خداوند خالق انسان، مالک او و رازق او است و در نسبت حاصل از تشریع، خداوند مولای او شمرده شده است. شناخت انسان در این نسبت ها نیز می تواند برای فقیه بسیار مهم باشد. به ویژه، کلیدی ترین مفهوم در مرحله تدوین فقه،تشریع است و برای انسان شناسی فقهی لازم است جایگاه انسان در مسئله تشریع بررسی شود.
خلاصه ماشینی:
برخی از تعاریف فقها از تمیز چنین است: توانایی شناخت افعال نماز؛ شرط از فعل، واجب از غیرواجب و توانایی قصد فعل عبادت (شهید ثانی، 1410 ق: ج 1، ص 570؛ وجدانی فخر، 1426 ق: ج 2، ص 184)؛ آگاهی به اینکه عبادت از سوی خدا تکلیف شده است (حسینی عاملی، 1419 ق: ج 5، ص 250)؛ شناخت نماز و روزه و فرقگذاشتن میان عبادت خدا و غیر آن (مغنیه، 1421 ق (1): ج 1؛ ص 180؛ اشتهاردی، 1417 ق: ج 21، ص 76)؛ توانایی اجمالی فرقنهادن میان زیانآور از سودآور و شناخت فروش از اجاره و معاملة سودآور از زیانآور (مغنیه، 1421 ق (2): ج 2؛ ص 632)؛ تمیز میان خوب و بد (اراكی، 1414 ق: ج 1؛ ص 200 و ج 2، ص 130؛ حسينی خامنهای، 1420 ق: ج 2، ص 154؛ حسینی شیرازی، 1385: ج 6، ص 228؛ شبيری زنجانی، 1428 ق: ص 19؛ محقق داماد، 1363/1405 ق: ج 2، ص 18 و 19)؛ دهسالگی و بالاتر (ابن جنيد اسكافی، 1416 ق: ص 269)؛ توانایی شناخت زیانآورتر از زیانآور و سودآورتر از سودآور در جایی که موضوع برای بيشتر مردم پوشیده نباشد (نجفی «صاحب الجواهر»، بیتا: ج 9، ص 55)؛ ادراک زشتبودن کشف عورت (سند، 1423 ق: ج 1، ص 39).