چکیده:
روش شناسی اخاق زیستی اسامی عهده دار تبیین منطق و چهارچوب استخراج قواعد رفتاری حوزه زیستی است. این منطق و چهارچوب که متناسب با اراده گرایی حکیمانه است، در مواردی به کار می رود که عبارت اند از: شناخت مسئله، موضوع و رجوع به منابع و ادله معتبر. در این نوشتار، روش شناسی اخاق زیستی اسامی، در سه بخش سامان دهی شده است؛ «روش شناسایی حل مسئله»، «موضوع شناسی» و «حکم شناسی». در بخش مسئله شناسی مشخص خواهد شد «شناخت مسئله» با توجه به شرایط محیطی به ویژه مبانی فکری محیط شکل گیری، با «حل مسئله» متفاوت است. محقق هنگام مواجهه با هر مسئله باید مشخص کند از اساس مسئله ای وجود دارد یا وجود مسئله، توهم شده یا مختص محیط دیگری بوده است؛ بر فرض وجود، سنخ آن چیست؛ تا در مراحل بعد بتوان روشن ساخت با توجه به سنخ مسئله، روش شناسی پاسخ به آن چیست. در بخش حکم شناسی نیز، سنخ قواعد مورد نیاز در این حوزه براساس سنخ مسائل آن تبیین شده است؛ از جمله: مصالح معتبر، سیاست ها و قواعد کلی.
خلاصه ماشینی:
روششناسی اخلاق زیستی اسلامی به طور عمده عهدهدارِتبیین منطق و چارچوب شناخت مسئله و رجوع به منابع و ادلۀ معتبر برای پاسخ به مسائل این حوزه است؛ به طوریکه خروجی آن با سایر نهادهای مشابه، و مبانی اندیشه اسلامی هماهنگ باشد.
آنچه راجع به روششناسی اخلاق زیستی اسلامی در اینجا تبیین خواهد شد، روشن میسازد اخلاق زیستی دانشی هنجاری برای تبیین حقوق و تکالیف است که قواعد آن باید بر اساس ادلۀ معتبر از کتاب، سنت و عقل استخراج شود.
مصالح معتبر و سیاستها در دو سطح میتوانند تعیینکننده قواعد حوزه اخلاق زیستی باشند: - سطح اول در تفسیر ادله مبین قواعد خاص و جزئی به کار میرود که در این سطح به عنوان سند مستقل مورد توجه قرار نمیگیرد، اما دلالت احکام و قواعد دیگر را جهتدهی یا مقید میکند.
بنابراین پس از احراز وجود مسئله، بخشی از تحقیق به مطالعه این امر اختصاص دارد که مشخص شود منشأ مسئله مورد نظر به لحاظ بُعد مکان، مبانی و شرایط موجود در جوامع دیگر مطرح شده است یا مسئلۀ جامعه ایرانی ـ اسلامی است؛ همچنین به لحاظ بُعد زمان، مسئله جامعه کنونی ماست یا نه.
مانند اینکه آیا میتوان جنین را انسان تلقی کرد؟ جایگاه حیوانات در اجتماع به عنوان اموال، قابل ارزیابی است یا اشخاص؟ که به تبع آن مشخص میشود حیوانات میتوانند دارای حق بر انسان باشند یا خیر؟ آیا حیوانات ابزار رفع نیازهای انسان هستند؟ آیا انسان نیاز ضروری به استفادۀ ابزاری از حیوانات دارد؟ همچنین باید به پرسشهای راجع به منابع معرفت و حجت پاسخ داده شود؛ اگرچه ممکن است این موارد در دانش زیستی بررسی شود اما از مسائل خود این علم نیست بلکه مسائل علوم دیگر است که پاسخ آنها در اخلاق زیستی به عنوان پایه پاسخ به مسائل اخلاق زیستی به کار میرود.