چکیده:
در سالهای آغازین فتوح اسلامی، سرزمین ایران از ناحیه جنوب غربی در کانون توجه فاتحان عرب قرار گرفت و جنگجویان بسیاری به سوی مرزهای ایران سرازیر شدند. مناطق مرزی، نخستین آوردگاههایی بودند که سربازان ساسانی در برابر رزمندگان عرب مسلمان وارد نبرد شدند. در خلال این رویاروییها که بعدها سراسر ایرانزمین را دربر گرفت و تا شمال شرق و ماوراء النهر کشیده شد، شماری ازدست از مقاومت کشیدند و به نیروهای عرب تسلیم شدند.
نوشتار پیش رو در پی یافتن پاسخ این پرسش است که جنگاوران اسیر و تسلیم شده ایرانی از چه سرنوشت و موقعیتی در میان قبایل عربی برخودار شدند؟
یافتههای این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است، نشان میدهد جنگاوران یادشده ایرانی، به حیث توانمندیهای نظامی خود، مورد توجه فرماندهان و سران قبایل عرب قرار گرفتند و با دریافت امتیازاتی مشابه و گاه بالاتر از همتایان عرب خود، در صحنههای نبرد حضور یافتند که مهارت و تجربه خویش را در خدمت به اربابان قبیلهای به کار گیرند. اینان در همان حال، از استقلال رای در مداخله نکردن میان قبایل متخاصم نیز برخوردار شدند تا به تشخیص خود از ورود به برخی از منازعات بینالقبایلی بپرهیزند.
خلاصه ماشینی:
"خلیفه دوم با همه سختگیریهایی که پیش از این در بهکارگیری غیرمسلمانان در سپاه اسلام داشت، به فرماندهان خود در روند فتوح اسلامی در شهرهای ایران اجازه داد از تجربه و مهارت اسرای جنگاور ایرانی استفاده کنند و برای آنان امتیازاتی برتر از نیروهای عرب در نظر گیرند (بلاذری، 1978: 366؛ ابنمسکویه، 1369: ج1، 342).
پیش از این، محسن ذاکری در کتاب سربازان ساسانی، باقرعلی عادلفر در مقاله «تعامل بقایای ارتش ساسانی با نیروهای اسلام»، زهره دهقانپور و محسن معصومی در مقاله «نقش ایرانیان در فتح ایران به دست اعراب؛ از آغاز تا پایان سده نخست هجری»، جوهی شیمادا در مقاله «سربازان ساسانی در سپاه اسلام»، محمد ضیفالله در پژوهشی با نام «الجیش الاسلامی؛ نشأته و تطوره» و نیز حامد غنیم ابوسعید در مقاله «انتشار الاسلام فی قزوین»، ضمن شرح و بیان مقابله نیروهای ایرانی و عرب در عصر فتوح اسلامی، تنها از تسلیم اساوره و احامره سخن گفتهاند و از پرداختن به بخاریه و نیز شرح مستوفای موقعیت تسلیمشدگان ایرانی در تعارضهای بینالقبایلی و جایگاه و اقتدار آنها در بصره و کوفه اجتناب ورزیدهاند.
به گزارش بلاذری، عبدالله بن حارث بن نوفل، معروف به ببه که از سوی مردم بصره پس از فرار ابنزیاد، به عنوان حاکم این شهر برگزیده شده بود، همیان بن عدی، رئیس شرطه خود را برای ضبط خانۀ فیل ـ یکی از موالی زیاد بن ابیه ـ که در محله بنیسلیم قرار داشت فرستاد؛ اما با مقاومت بنیسلیم روبهرو شد و کار به منازعه کشید."