چکیده:
از جمله مباحث مهم تاریخ قرآن، جمع قرآن در دورههای گوناگون و کیفیت تدوین آن است. زید بن ثابت از کسانی است که در زمینه جمع قرآن همواره مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته و نام او از نظر تاریخنویسان پنهان نمانده است.
نگارنده در این پژوهش با نگاهی به نقش زید در مسائل تاریخی پس از عصر پیامبر6، انتخاب او را برای جمع قرآن در دورههای گوناگون، به نقش سیاسی او بیارتباط نمیداند. بنابراین این پژوهش سعی دارد با نگاهی به زندگی زید در دورههای مختلف صدر اسلام ـ از زمان پیامبر اسلام6 تا هنگام وفـات ـ و نقش سیاسی او در این دوران، دلیل انتخابش را برای جمع بررسی کند. نقش زید در سقیفه، همگامی او با خلفا، بیعت نکردن با حضرت علی7، ترک کردن مدینه و رفتن به شام و پیوستن به معاویه، از جمله مواردی است که این پژوهش به آن خواهد پرداخت.
خلاصه ماشینی:
کماهمیتی زید در تحولات عصر رسول خدا( و نداشتن امتیاز یا ویژگی برجستۀ وی، این پرسش اصلی را به ذهن میرساند که چرا خلفا بهرغم وجود اعتراض و ناراحتی افرادی همچون ابنمسعود، او را برای جمع قرآن در هر دورهای انتخاب میکردند؟ به نظر میرسد یکی از مهمترین دلایل برتری زید در مسئله جمعآوری قرآن، خط مشی سیاسی او پس از رحلت خدا( باشد.
ج) در روایتی دیگر از انس بن مالک نقل شده است که زید بن ثابت یکی از دو نفری است که قرآن را در عهد رسول خدا (از انصار) جمع کردند و ابوعمر این حدیث را صحیح شمرده است (ابنعبدالبر، 1412: ج2، 111؛ ذهبی، 1413: 36).
متن و مفاد روایات یادشده (در صورت صحت روایات و نداشتن انگیزههای سیاسی با توجه به تمجید از شام) از حضور زید بن ثابت به عنوان یکی از کاتبان وحی یا حداکثر یکی از کسانی که قرآن را در عهد رسول گرامی اسلام جمعآوری کرده است، حکایت دارد و بیش از این مطلبی را بیان نمیکند و ویژگی دیگری نیز برای او ذکر نمیشود.
او از کسانی است که با عمر همراه شد که حضرت علی( را برای بیعت با ابوبکر از خانهاش بیرون آورند (بلاذری، 1959: ج1، 579) و بر همین اساس این گمان تقویت میشود که افتخار جمع قرآن به همین سبب به او سپرده شده است؛ حال آنکه نسبت به دیگر صحابه امتیاز و برتری نداشته است.