چکیده:
هم زمان با تکوین و توسعه قدرت آل بویه، فضای سیاسی، اجتماعی و مذهبی حاکم بر ایران و دارالخلافه عباسیان، نابسامان بود. مردآویج، در شمال، غرب و مرکز ایران، قدرت بلامنازع داشت و سرداران عباسی از رویارویی با پیشروی سپاهیان او تا اهواز، ناکام ماندند. اما قتل نابهنگام مردآویج، ناتوانی خلافت درتثبیت اوضاع، و ایجاد نهاد امیرالامرایی- به جای وزارت- وعدم کار آیی آن، موجب شد که فرزندان بویه، با مدیریت هوشمندانه، به اهداف خود مبنی بر غلبه و سلطه بر رقبا ونفوذ در حاکمیت، نایل آیند. بریدیان نیز که از دیرباز، صاحب منصب اداری بودند، بر خوزستان و مناطق پیرامون آن حاکمیت داشتند. آنان، مانند دیگر کارگزاران ایرانی، مراتب امارت تا وزارت را پیمودند و نزدیک به دو دهه(314-332ه. )، با خاندانها و رقیبان سیاسی، از در مصالحه، رقابت و منازعه وارد شدند. این مقاله، میکوشد تا راهبرد بریدیان را در صلح، و فراخوانی آل بویه به اهواز، و تشویق آنان به تسلط بر بغداد - که زمینه ساز اعتلای ایرانیان و تشیع گردید- مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
ابوعبدالله بریدی اطلاعات ارزشمند خود را نسبت به ضعف حاکمیت و جریانهای آن در اختیار آل بویه قرارداد و آنان بر این مبنا، عملیات سلطه بر دارالخلافه را پایه ریزی کردند و در درازمدت، با ابتکار عمل، برخوزستان و بغداد چیره شدند.
شاید سیستم جاسوسی که بریدی داشت(مسکویه، 1376: 5/366 ) و ارتباطی که با نیروهای مردمی، دولتی و شیعی به هم زده بود (همان:5/434؛ ابن اثیر، همان:14/64 ؛ صولی، بی تا:135) یک دهه زودتر از دربار نشینان دیگر، به اهمیت وجود و قدرت آل بویه پی برد.
(مسکویـه، همان:5/467؛ ابن کثیر، 1408ق:11 / 187؛خضری بیک، 1406ق:407) در این مرحله، ابوعبدالله بریدی که دارای امکانات فراوان آبی بود، برادران خویش را در بصره گذاشت و از طریق دریا، به فارس- به پناه امیر بویه- گریخت و از او برای استرداد اهواز، کمک گرفت.
(مسکویه، همان: 5/494 ؛ ابن خلدون، 1364: 2 /627) بریدی به علی بن بویه اظهار داشت که او را در تصرف عراق، یاری خواهدکرد و از اهواز، اموال فراوانی برای او خواهد فرستاد.
(مسکویه، همان: 5/ 498) - بریدیان تعهد کرده بودند مالیات اهواز و بصره را برای احمد بویه تضمین کنند.
از طرفی ابوعبدالله بریدی به احمد بویه گفت:« اگر سپاهیان در اهواز بمانند، بیم آن است که میان آنان و دیلمیان کشاکشی بزرگ رخ دهد.
(مسکویه، همان: 6/ 17 ؛ ابن خلدون، 1364: 2/ 624) بعد از قتل بجکم و تغییراتی که به سرعت در دارالخلافه روی داد- بخصوص مرگ برادران بریدی که مناطق بصره، واسط و بطایح را زیر نظر داشتند- آل بویه توانستند در بغداد به قدرت برسند.
8. ابن طقطقی، محمدبن علی(1367)، تاریخ فخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.