چکیده:
اجتهاد اسلامی در قرن بیست و یک و در جهان امروز، راهنمای کمال و سعادت حقیقی بشریت بوده و توانایی اصلاح جهان و نجات جهانیان را دارد. برای اثبات این حقیقت، نخست تعریف درست اجتهاد ذکرشده و پس از آن دو دلیل عقلی و نقلی برای وجود اجتهاد در عصر رسالت ارائه گردیده است.
در بررسی دلیل عقلی، تفاوت شرایط سیاسی اجتماعی مکه و مدینه، ویژگی ها و امتیازات احکام شرعیّ زمینه ساز اجتهاد و فتوا در مدینة النبی بیان شده است. در بیان وجوه و ابعاد دلیل نقلی، فرمان به اجتهاد در قرآن با بررسی و تفسیر آیة «نفر»اثبات شده وآموزه های رفتاری وگفتاری رسول خدا,برای شکل گیری اجتهاد در عصر رسالت- همانند: معرفی منابع معتبر استنباط توسط پیامبر، پرسش خثعمیه و پاسخ پیامبر، حدیث نبوی رحمت خدا بر مجتهدان، پاداش مجتهد مصیب و مخطئ، مفهوم احادیث نبوی تحریم فتوای بی علم، تعلیمات پیامبر,پیرامون ارزش فقه و فقیهان و مجتهدان و فرمان پیامبر,بر ضرورت عرضه حدیث-بر قرآن-بررسی گردیده است.
نظرات اندیشمندان معاصر پیرامون وقوع اجتهاد در بین اصحاب پیامبر، درآغاز طرح و نمونه های اجتهاد مجتهدان در عصر رسالت نقل شده و سر انجام، فقیهان و اصحاب معروف به اهل فتوادر صدراسلام شناسایی و نمونه هایی از اجتهادات و فتاوای اصحاب رسول الله، از منابع شیعه و سنّی گزارش و آثار و پیامهای آن بیان گردیده است.
خلاصه ماشینی:
در بیان وجوه و ابعاد دلیل نقلی، فرمان به اجتهاد در قرآن با بررسی و تفسیر آیة «نفر»اثبات شده وآموزه های رفتاری وگفتاری رسول خدا,برای شکل گیری اجتهاد در عصر رسالت- همانند: معرفی منابع معتبر استنباط توسط پیامبر، پرسش خثعمیه و پاسخ پیامبر، حدیث نبوی رحمت خدا بر مجتهدان، پاداش مجتهد مصیب و مخطئ، مفهوم احادیث نبوی تحریم فتوای بی علم، تعلیمات پیامبر,پیرامون ارزش فقه و فقیهان و مجتهدان و فرمان پیامبر,بر ضرورت عرضه حدیث-بر قرآن-بررسی گردیده است.
از این جهت و از جهات دیگر، همة مسلمانان- حتی صحابه و یاران پیامبر, که حضور آن حضرت را درک نمودند- ناگزیر، برای فهم احکام اسلام، احادیث را به دقت بررسی نموده وآنها را به یکدیگر بایستی ضمیمه می کردند و قراین حالیه، خصوصیات و شرایط صدورآن حدیث را دقیقا مورد توجه قرار می دادند؛ چه بسا عبارات یک حدیث، مطلبی را می رساند؛ ولی- باتوجه به قراین حالیه- منظور چیز دیگر بوده است.
5 به فتوای شیخ محمدرضا مظفر، منظور از نفر در آیة نفر، نفر به سوی رسول خدا برای تفقه و اجتهاد در دین است 6 و سید محمود طالقانی نیز، این آیه را مبدأ اصلی تشریع و وجوب تفقه در اصول و فروع اسلام می شمارد.
» 2 در جای دیگر در پاسخ اخباریان میگوید:«مبدأ اجتهاد و خاستگاه آن، مدینه و در زمان رسول خدا, بوده است و به کار گیری اجتهاد برای شناخت احکام از راه منابع و پایه های شرعی آن، در عصر امامان]وجود داشته است و اصحاب ایشان، هرگاه برای مسئله ای، نص خاصی از کتاب و سنت در اختیار نداشته اند، اجتهاد می کرده اند و شیوة آنان مورد تأیید پیامبر, و امامان ] نیز بوده است».