چکیده:
از دوره شاه عباس صفوی بندرعباس به عنوان برترین بندر تجاری ایران در سواحل خلیج فارس شناخته میشد. این برتری تا انتهای دوره صفویه برقرار بود؛؛ ولی پس از آن بندرعباس هرگز رونق سابق را نیافت. این بندر در دوره قاجار به عنوان بندر مجاور بندر بوشهر که مهمترین بندر تجاری ایران در دوره قاجار محسوب میشد، فعالیت میکرد؛؛ ولی در دوره پهلوی اول که به سبب رشد بندر خرمشهر بندر بوشهر از رونق افتاد، وضعیت اقتصادی بندرعباس به سمت افول بیشتر پیش رفت. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از آمار و اسناد در پی پاسخ به این پرسش است که وضعیت اقتصادی بندرعباس در دوره پهلوی اول چگونه بوده است. این پژوهش بر این فرضیه استوار است که بندرعباس در دوره پهلوی به رکودی که با افول دولت صفوی آغاز شده بود ادامه داد.اگرچه نتیجه بررسیهای انجام شده نشان از رشد میزان تجارت و صنعت این بندر دارد؛ اما در این زمان به واسطه بالا رفتن حجم تجارت خارجی خلیج فارس و بنادر خوزستان به دلیل دسترسی ریلی به سراسر ایران، حجم تجارت خارجی تمام بنادر رشد داشته است و بندرعباس در این زمان به لحاظ کیفی همچنان در رکود به سر میبرد. نه تنها تجارت خارجی بلکه صنعت، کشاورزی و اقتصاد داخلی بندرعباس نیز نسبت به سایر شهرهای ایران ضعیف و ناکارآمد بود.
خلاصه ماشینی:
"(رجوع شود به تصویر صفحه) نمودار شماره ٤: مقایسه وضعیت صادرات کالا از بندر عباس با سایر پایانه های تجاری ایران در دوره پهلوی اول میزان صادرات بندر عباس نسبت به واردات آن بسیار کمتر بوده ، اما با این حال از بندر عباس اقلام صادراتی گوناگونی به مقاصد مختلف بارگیری می شده است .
این تجارت به رغم اینکه داخلی بود ولی چون از طریق خلیج فارس نفت مذکور حمل می شد، در اسکله بندر عباس پیاده می شد و باز هم با کار گمرک تداخل پیدا می کرد و گمرک بندر عباس هم نهایت سخت گیری را برای تخلیه بار کشتی های تجاری به عمل می آورد و از تحویل آن خودداری می کرد.
در گزارش هایی که از راه های بندر عباس در دوره پهلوی دوم در دست است ، گفته شده که راه شوسه لار به بندر عباس با اصول فنی ساخته نشده و مسافات زیادی را در مسیر رودخانه ها طی می کنند و فاقد پل بوده به همین جهت به محض بارندگی تا چند روز قابل استفاده نیست (اولین نشریه فرهنگ حوزه بنادر و جزایر بحر عمان و خلیج فارس ، ١٣٣٨، ٢٢).
(رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه) نمودار شماره ٦: مقایسه میزان برداشت محصولات کشاورزی بندر عباس و سایر شهرهای جنوبی ایران در سال ١٣١٠ش هنری پاتینجر ،جهانگردی که در دوره پهلوی اول از بندر عباس دیدن کرده ، در خصوص کشاورزی این منطقه چنین میگوید: «خاک منطقه بندر عباس به اندازه ای پرنمک و به طوری خشک و لم یزرع بود که حتی در آن علف و یا هر نوع نبات دیگر نمی روید و در ناحیه ای به طول ٨٠ الی ٩٠ میل ابدا آب وجود ندارد» (پاتینجر، ١٣٨٤، ٢٦٢)."