چکیده:
حسینعلی محفوظ در کتاب متنبی و سعدی مدعی شده که سعدی بسیاری از مضامین ادبی خود را از ادب عرب، بهویژه متنبی، اقتباس کرده است. محفوظ برای اثبات این ادعا، اقدام به دخل و تصرف ناروا در اشعار عربی و فارسی کرده است. همچنین با ارائة شواهد بدیهی و عمومی و نیز مضامین غلط و بیربط و تکرار آنها، سعی در نشان دادن تاثیر ادب عربی در اشعار سعدی کرده است. از همه مهمتر، این نویسندة عراقی از شواهدی استفاده کرده است که نهتنها عربی نیستند، بلکه ایرانیاند؛ ازجمله، شواهدی که مولّد هستند و، به تصریح صاحبنظران عرب، از ایران قبل از اسلام به ادب عرب نفوذ کردهاند و گویندة آنها شاعرانی چون ابوالفتح بستی و صالحبن عبدالقدوساند که خود از ناقلان فرهنگ ایرانی به فرهنگ عرب بودهاند. در این تحقیق، علاوهبر نقد ساختاری این اثر، نشان دادهایم که دهها مضمون از شواهد محفوظ، ایرانی است و این در حالی است که این اثر در شرح و تحلیل گلستان و بوستان بهشدت مورد استقبال قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
تأثير کتاب متنبي و سعدي بر شرح و تحليل متون ادب فارسي غلام حسين يوسـفي در شـرح گلسـتان (يوسـفي ١٣٨١: ٨٠٠) و بوسـتان (يوسـفي ١٣٦٨: ٥٤٦)، با نقل به ترتيـب ٨٢ و ٨٤ مـورد از شـواهد کتـاب متنبـي و سـعدي ، ديدگاه هاي حسينعلي محفوظ را تأييد کرده است .
(151) با آنکه محفوظ بيت : «مـن رام طمـس الشّـمـس جهــلاً أخطـا الشّمـس بالتطييــن لا تغطي» «هر کس بخواهد ازروي ناداني خورشيد را بپوشـاند اشـتباه کـرده اسـت ؛ زيـرا خورشيد با گل ماليدن پوشيده نمي شود» را از يتيمۀالدهر ثعالبي از شـاعري بـه نـام ابوالفضل السکري نقل کرده ، توضيح نداده که ثعالبي هنر اين شاعر را ترجمۀ امثال فارسي به عربي دانسته و اين بيت را به عنوان يکي از ترجمه هـاي فارسـي او نقـل کرده است .
ميتواند به زبان آورد؟ آيا براي نشان دادن زيبـايي و ترسيم بيرحمي ، چيزي مشهورتر از خورشيد و سخت تر از سنگ ميتوان يافـت ؟ ادعاي اقتباس اين نوع مضامين مبناي علمي و منطقي دارد؟ شواهد بيربط محفوظ برخي عبارات عربي را کـه شـباهتي بـه اشـعار سـعدي ندارنـد سرچشـمۀ مضامين سعدي معرفي کرده است ، در اينجا دو نمونه را نقل و به چند مـورد ديگـر اشاره ميکنيم : «و إذ ا اسْت ـط ـال الشّ ـيُء قـا م بِ نْفـسِهِ وصِ فاتُُ نـورِ الشّْ مسِ ت ـذْ هبُ باطِلا٢ (متنبي) وقتي چيزي توانا شود، روي پاي خود ميايستد و نور خورشيد باطـل را از بـين ميبرد.