چکیده:
یکی از ادوار درخشان تاریخ ایران پس از حمله اعراب به این کشور، که به پایه گذاری حکومتی ملّی و منسجم انجامید، حکومت صفویه بوده است. ایران در دوران حکومت این خاندان، یکی از درخشان ترین ادوار خود را در زمینه های مختلف، از جمله هنر طی کرد. نگارگری به عنوان شاخه ای از هنرهای تجسمی در این دوران به اوج پیشرفت و ترقی خود رسید و این در حالی بود که این هنر در دوران تیموری و به ویژه در مکتب هرات تیموری، دوران درخشانی را تجربه کرده بود. پس از فروپاشی حکومت تیموریان، مکتب هرات آن تا حدودی رونق خود را از دست داد. با این وجود تا اواسط حکومت صفوی همچنان به حیات هنری خود ادامه داد، اما به دلیل اینکه نگارگران آن به شهرها و کشورهای دیگر مهاجرت کردند و ازطرف دیگر مکتب تبریز صفوی در این دوران درخشش بسیاری پیدا کرده بود، چندان مورد توجه قرار نگرفته و منابع مختلف نیز از آن یاد نکرده اند. با این وجود چنین پنداشته می شود که مکتب هرات در دوره صفوی تا دهه پنجاه قرن دهم هجری به حیات خود ادامه داده و دستاوردهایی داشته و هنرمندانی در آن فعالیت داشته اند. هدف از انجام این پژوهش بررسی وضعیت نگارگری در مکتب هرات پس از انقراض حکومت تیموریان و در دوره صفوی می باشد. بر این اساس، پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی در پی پاسخگویی به این سوالات است::
1. آیا نگارگری در هرات پس از تیموریان و هرات اوایل عصر صفوی (907-950 ه .ق) را می توان به عنوان مکتبی هنری نامید یا نه؟
2. نگارگری در هرات عصر صفوی چه ویژگی ها و آثار و نگارگرانی را در درون خود پرورش داده است؟
خلاصه ماشینی:
درخصوص مکتب نگارگری هرات در دوره صفویان و به ویژه در دوران شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب تا به حال پژوهش کامل و جامعی صورت نگرفته است و در منابع و کتب گوناگون به صورت بسیار مختصر به آن اشاره شده است به گونه ای که حتی بسیاری از جریانات درباره این موضوع حتی در آن زمان مورد بی توجهی قرار گرفته و مطالب بسیار مختصر و مبهمی در این باره وجود دارد، از جمله در کتاب «نقاشی ایران از دیرباز تا امروز» نوشته رویین پاکباز اشاره های مختصری به وضعیت هنر نگارگری در شهر هرات پس از انقراض تیموریان و در دوران صفویان دارد.
در این شهر بهزاد بسیار موردتوجه و علاقه ی شاه اسماعیل قرارگرفته بود و همین امر باعث شده بود تا شاه جوان ، به دلیل جنگ های متوالی که بین نیروهای صفوی و ترکان عثمانی صورت میگرفت ، بسیار نگران سلامتی استاد نگارگر دربار خود باشد، چنانکه مشهور است که در طی جنگ چالدران علیه عثمانی ها در سال ٩٢٠ هجری قمری، به دلیل علاقه و توجه فراوانی که شاه اسماعیل به بهزاد داشت ، او و خطاط محبوب دربارش ، شاه محمود نیشابوری را در مخفیگاهی به منظور مصون ماندن از آسیب جنگ و اینکه مبادا به دست ترکان عثمانی بیافتند، پنهان کرد و پس از جنگ اولین چیزی که شاه اسماعیل جویای آن شد احوال بهزاد بود.