چکیده:
یکی از علوم ضروری برای تفسیر قرآن، آگاهی به سبب نزول آیات است. مفسران و قرآنپژوهان نیز به سبب نزول و نقشآفرینی آن در فهم قرآن توجه داشته، و به اشکال گوناگون از آن بهره بردهاند. روایات سبب نزول میتواند کارکردهای گوناگونی همچون تعیین معنای واژه، تعیین زمان نزول آیات و سور، تبیین آیات الاحکام، تبیین مبهمات و متشابهات، تبیین جزئیات مربوط قصص قرآن بهویژه آیات مربوط به حوادث زمان پیامبر (ص) داشته باشد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی جایگاه روایات اسباب نزول، کارکردها و معیارهای نقد آنها در تفسیر اطیب البیان که یکی از تفاسیر شیعی معاصر به حساب میآید، پرداخته است. پس از مطالعه کامل تفسیر، ابتدا، اطلاعات جامع و کلی درباره جایگاه روایات سبب نزول و میزان بهرهمندی و کیفیت نقل آنها ارائه شده، و سپس، به بیان کارکردهای آن روایات در تفسیر پرداخته شده است. بیان ملاکهای نقد و تحلیل روایات سبب نزول از منظر سید عبدالحسین طیب، به همراه تحلیل انتقادی آن ملاکها، آخرین بخش مقاله حاضر را تشکیل میدهد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که مفسر اطیب البیان نگاهی کاملا انتقادی به روایات سبب نزول دارد و از معیارهایی برای نقد و تحلیل روایات و حل تعارض میان متعارضات بهره برده است.
Knowledge to the cause of revelation of the Qur'an is one the important sciences for understanding the Quran. Commentators and Qur'an scholars pay attention to Sabab al-Nozoul and its function for understanding of the Qur'an. So، they apply them in various types. Sabab al-Nozoul Narrations have different functions in exegesis such as: Explaining of the meaning of the word، determining of the time of revelation of surah and verses، explaining of the law verses، explaining of the ambiguous verses، explaining of the details of the Qur'an stories specially Prophet Mohammad story. This research through descriptive - analytical method is going to study position of Sabab al-Nozoul narrations، their Functions and their Criticism Criteria in Atyab al-Bayan Commentary as a contemporary Shiite interpretation. After a complete study of the interpretation، comprehensive and detailed information regarding Sabab al-Nozoul narrations، amount of benefit and quality of quotation will be presented. Then functions of this kind of Hadith in Atyab al-Bayan will be clarified. Lastly، expressing of criteria of criticism and analysis of Sabab al-Nozoul narrations based on Sayyed abdoul Husein Tayeb point of view and their critical analysis are presented. The result shows that the author of Atyab al-Bayan have a very critical approach to Sabab al-Nozoul narrations and apply some criteria for analysis them as well as solving the confliction among them.
خلاصه ماشینی:
ازاینرو، اینگونه از روایات در تفسیر اطیب البیان دارای کارکردهای گوناگونی شده است، ولی از آنجا که این روایات هم از حیث سند و هم از حیث متن در برخی موارد دچار ضعف و سستی است لذا مفسر رویکردی کاملا نقادانه نسبت به روایات سبب نزول اتخاذ کرده و صرفا به نقل آنها ذیل آیات بسنده نکرده بلکه به تحلیل و نقد روایات سبب نزول بویژه نقد متنی بر اساس معیارهایی ـ که در ادامه به تفصیل خواهد آمد ـ پرداخته است.
گاه از میان چند روایت سبب نزول؛ روایتی که از معصوم (ع) صادر شده را ترجیح میدهد (۱۲: ۲۲۴) و اگر در مواردی از معصوم (ع) روایتی به دست نیاورده، منقولات صحابه را باحالت تردید مینگرد؛ برای نمونه ذیل آیه 23 آل عمران میگوید: «این آیه شریفه مورد نزولش معلوم نیست، کلمات مفسرین هم مدرک نیست و خبری هم از معصومین (ع) در این باره نداریم»، سپس سه دیدگاه درباره سبب نزول آیه نقل میکند، پس از آن قول سوم را بسیار بعید میشمارد و چند دلیل بر رد آن ارائه میدهد، درباره دو قول اول نیز معتقد است که مدرک ندارند و آنها را تفسیر به رأی میشمارد (۳: ۱۵۱)، البته در موارد اندکی که مخالفتی بین روایت و آیات قرآن نمیبیند شأن نزولهای مطرح شده در تفاسیر عامه را میپذیرد و بر اساس آن تفسیر آیه را پیش میبرد (۴: ۱۹۶).