چکیده:
ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی اﻧﺠﺎمﺷﺪه در زﻣﯿﻨﻪی اﻗﺘﺒﺎس، ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدهﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی داﺳﺘﺎﻧﯽ در آنﻫﺎﺳﺖ، در ﻣﺠﻤﻮع، اﻗﺘﺒﺎس ﻣﺘﻦﻫﺎی ﮐﻬﻦ ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن ﺟﺰ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ اﻧﺪک، ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ آﻧﭽﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن اﻫﻤﯿﺖ داﺷﺘﻪ آﺷﻨﺎﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﻦﻫﺎی ﮐﻬﻦ ﺑﻮده و ﻧﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﺘﻨﯽ ﺟﺬاب ﺑﺮای اﯾﺸﺎن؛ اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮدﻟﻤﻦ ﺑﺎ ﮐﻨﮑﺎش در وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داﺳﺘﺎنﻫﺎی ﮐﻮدﮐﺎن را ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﮐﺮده و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﻪ درون ﻣﺘﻦ ﻣﯽﮐﺸﺪ، راﻫﯽ ﺗﺎزه ﭘﯿﺶ روی ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﺎدهاﺳﺖ. او ﺑﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﻟﺬت ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺘﻦ ادﺑﯽ ﮐﻮدک ﺧﺎﻟﯽ از اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ، ﻟﺬﺗﯽ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻃﺐ ﮐﻮدک ﻧﺪارد. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدی ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﻨﺞ اﺛﺮ اﻗﺘﺒﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﻨﻮع در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ و آﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ اﻗﺘﺒﺎس ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺎ ﭼﻪ ﺷﮕﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﮔﺴﺘﺮهی ادﺑﯿﺎت ﮐﻮدک ﻗﺮارﮔﯿﺮد. ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ از دوﺳﻮﯾﮕﯽ ﻣﺘﻦ ﮐﻬﻦ و ﻣﺘﻦ ﻧﻮ و ﻧﯿﺰ آﮔﺎﻫﯽ دوﮔﺎﻧﻪای ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻮد ﻣﯽدﻫﻨﺪ، ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞﻫﺎی ﻟﺬتﺑﺨﺸﯽ آنﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﮕﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻀﺎد و ﺗﻘﺎﺑﻞ، ﺳﭙﯿﺪﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺗﻠﻤﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد.
A survey of studies about adaptation indicates that although researchers have concentrated on simple writing and applying elements of fiction in rewriting, yet adaptation of ancient texts for children has not developed much. Since such works lack element of pleasure in children's literature, they have not been popular. It seems what has yet been important is familiarizing children with ancient texts, not creating an appealing text for them. Nodelman has established a new approach for writers by investigating the properties that bring pleasure in children stories and attracting the readers toward the text. By enumerating pleasure indicators, Nodelman has concluded that if a children's literary text is without these indicators there would be no pleasure for the child addressee. Using Nodelman's approach this study analyzes five adaptations. It is argued how and with what techniques, adaptation can be placed into the child literary scope and make it pleasurable for its readers. The uncertainty resulting from duality of ancient text and new text and also the divided consciousness these texts give their readers are the most important reasons of pleasurablity of these texts indicated by techniques like antithesis, contrast, gap and allusion.
خلاصه ماشینی:
البته این توجه ویژه دلیلهای گوناگونی داشته است: یکی از مهمترین دلیلهای پرداختن به متنهای کهن ظرفیت ویژهای بوده که در ارتباط با کودکان داشتهاند؛ اما آنچه در پژوهشها بیان شده، ضرورت آشنایی کودکان با متن کهن و حفظ اثر کهن بوده است؛ برای نمونه، پایور به شناساندن هویت ملی تأکید میکند: «ضرورت بازنویسی روایتهای کهن در آن است که در جهان پرآشوب و پرتلاطم، نویسندگان بدینوسیله قسمتی از کار شناساندن و تثبیت هویت ملی ایران را به کودکان و نوجوانان به عهده میگیرند» (پایور، ۱۳۸۸: ۱۱۴).
زمانی که هدف از اقتباس تنها آشنایی با متنی کهن باشد، این مشکل پدید میآید؛ اما اگر هدف اصلی، این نباشد پس چه چیزی را میتوان هدف واقعی اقتباس برای کودکان و نوجوانان دانست؟ نودلمن «لذت» را نخستین دلیل برای خواندن هر متن ادبی و بهویژه متنهای ادبیات کودک میداند؛ البته لذتی که او در نظر دارد، شاخصهایی درخور ادبیات کودک را نمایان میکند.
هر داستان بازنوشتهای را، مستقل از متن کهن و بهعنوان داستان کودک، با همین معیار میتوان واکاوی کرد؛ اما این واکاوی، تنها برای راهیافتن به وادی ادبیات کودک است و بیتردید، اقتباس از آن رو که از متنی کهن بهره برده است، از دیگر متنها متمایز میشود؛ البته این ویژگی نیز میتواند دلیلی برای لذتبخشی آن باشد.