چکیده:
برابری فرصت، ما را از توزیع کالاها و خدمات اساسی میان کودکان فارغ از شرایطی همچون جنسیت، پیشینه خانوادگی و محل زندگی مطمئن می سازد و شاخص فرصت انسانی ابزاری را مهیا می کند تا روند تغییرات برابری فرصت در طی زمان در یک کشور یا در مقایسه با سایر کشورها مورد سنجش قرار گیرد. این شاخص با بررسی نرخ پوشش یک فرصت پایه در کنار نحوه توزیع آن، نشان می دهد که چه سهمی از کل فرصتهای موجود، منصفانه توزیع شده است. در این مقاله پس از تبیین مفهوم نابرابری فرصت و شاخص فرصت انسانی، با بهره گیری از داده های دو دوره مطالعه بودجه خانوار، نابرابری فرصت در دسترسی به آموزش و میزان منصفانه بودن توزیع دسترسی کودکان به آموزش در ایران اندازه گیری شده است. بدین منظور با به کارگیری مدل لوجیت، احتمال دسترسی هر کودک به تحصیل مورد محاسبه قرار گرفته و سپس با به کارگیری روش پیشنهادی باروس و همکاران، شاخص فرصت انسانی محاسبه شده است. یافته ها نشان می دهد که احتمال دسترسی به آموزش ابتدایی طی سالهای 1383 تا 1392 افزایش یافته و شاخص فرصت انسانی بهبود یافته است. این بهبود می تواند برآیند دو عامل باشد. نخست، بهبود نرخ پوشش تحصیلی در جامعه؛ دوم، کاهش نابرابری احتمال دسترسی به آموزش میان گروههای گوناگون جمعیتی. یافته ها نشان می دهد منشا اصلی افزایش شاخص فرصت انسانی، افزایش اثر مقیاس یا همان افزایش میانگین دسترسی به آموزش در کشور است. با وجود افزایش اثر توزیع، سهم آن در مقایسه با اثر مقیاس کمتر است که این امر نشانگر تداوم نابرابری در دسترسی به آموزش میان افراد بر حسب شرایط است.
Equality of opportunity ensures fair distribution of goods and main services among children irrespective of circumstances like gender, family background, and place of residence. In addition, the Human Opportunity Index (HOI) is one way of accounting for differences in access to a particular opportunity over a particular period of time across and within countries. This index shows how equitable the distribution of opportunities is. In the present article, the concepts of inequality of opportunity and HOI have been elaborated on. Afterwards, inequality of access to education as well as fairness of the distribution of children’s access to education was measured using statistical data provided by Iran Statistics Center. To this end, separable logistic model and the method proposed by De Barros et al. were utilized. Results showed that the likelihood of having access to primary education has increased from 2004 to 2013 and HOI has improved. This improvement can be attributed to two factors: First, improvement in educational coverage rate in the society and second, decline in inequality of access to education among diverse population groups. According to the findings, scale effect is the main source of increase in HOI. In spite of the fact that distribution effect has also increased, its share compared to scale effect is negligible. This in turn is indicative of the fact that inequality of access to education among individuals based on circumstances still prevails.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله پس از تبیین مفهوم نابرابری فرصت و شاخص فرصت انسانی، با بهره گیری از داده های دو دوره مطالعه بودجه خانوار، نابرابری فرصت در دسترسی به آموزش و میزان منصفانه بودن توزیع دسترسی کودکان به آموزش در ایران اندازه گیری شده است .
یافته ها نشان میدهد که احتمال دسترسی به آموزش ابتدایی طی سالهای ١٣٨٣ تا ١٣٩٢ افزایش یافته و شاخص فرصت انسانی بهبود یافته است .
مؤلفه ای از شاخص فرصت انسانی که برای برآورد نابرابری فرصت آموزشی (ناهمسانی یا تفاوت در دسترسی به آموزش ابتدایی میان کودکان بر اساس شرایط خارج از کنترل آنها) به کار می رود، از جنس شاخص ناهمسانی ١٠ است .
2 جدول ١ : ویژگیهای فردی و خانوادگی کودکان در سال ١٣٨٣ (رجوع شود به تصویر صفحه) همان طور که در جدول ١ مشاهده میشود نرخ دسترسی به آموزش کودکان ١١ ساله یا به عبارت دیگر حضور به موقع در پایه پنجم برابر با ٧٢,٨ درصد بود.
بدین منظور از شاخصی که به تازگی در کارهای تجربی استفاده شده است ، یعنی شاخص فرصت انسانی ، برای اندازه گیری نابرابری فرصت در دسترسی به آموزش ابتدایی میان کودکان ایرانی استفاده شده است .
برای محاسبه میزان احتمال دسترسی هر کودک ، از تابع لجستیک استفاده شده و نمونه مورد بررسی بر اساس شرایطی مانند جنسیت ، محل سکونت ، تحصیلات والدین ، حضور توأمان پدر و مادر در خانواده ، تعداد برادر و خواهر و میزان درآمد سرانه خانوار مورد بررسی قرار گرفته است .
The measurement of educational inequality: Achievement and opportunity.
World Bank Economic Review, 28(2), 210-246.