چکیده:
در ادبیات داستانی معاصر رمان هایی هست که زمینه واقعگرایانه دارند؛ اما برخی از عناصر آن ها غیرواقعی است. این رمان ها ضمن شباهت هایی به حکایات تمثیلی، با قصه های تمثیلی در ادبیات کهن فارسی تفاوت های زیادی دارند. ویژگی های ساختاری و موقعیتی متمایزکننده رمان های مذکور آن ها را از دیگر گونه های رمان جدا می کند؛ ازجمله دو[یا چند]لایگی معنایی، شناوری میان واقعیت و غیرواقعیت، تناسب با موقعیت های سیاسی و تاریخی و مانند آن. این ویژگی ها آن قدر هست که بتوان آن ها را در شمار یک زیرگونه ادبی رمان فارسی جای داد. مساله این پژوهش بررسی عنصر مشترک «دولایگی» است. براین اساس از کاربرد شناسی بهره گرفته شده که به دلیل ویژگی های متناسب با فهم این رمان ها کارآمده بوده است. بنابراین ضمن تحلیل رمان های مذکور با توجه به چهار مولفه زمان، مکان، فرستنده و گیرنده، تاثیر رخدادهای تاریخی-سیاسی در آفرینش این آثار بازگو شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد عنصر مشترک «دولایگی» در رمان های تمثیلی معاصر فارسی که در عین حال ویژگی متمایزکننده آن ها از دیگر گونه های رمان است، ما را بر آن می دارد تا این رمان ها را ذیل یک زیرگونه ادبی قرار دهیم. نیز این گونه از رمان پدیده ای است نوظهور و همسو با نیازها و ضرورت های زندگی معاصر که با رخدادهای سیاسی ارتباط مستقیم دارند.
In the field of Persian contemporary fiction, there are novels with realistic context in which some of the elements are unrealistic. The structural feature of these novels distinguishes them from other types of novels. These features include "double layered meaning", "floating between reality and unreality", "fitting with political and historical situations". These features are so much so these novels could be classified as a subgenre of the Persian fiction. The question of this study is analyzing the common element of "double layering". So, the Pragmatics has been used, because it has been Practical for a better understanding of these novels. Political-historical event effect has been said in creation of this work with analysis of said novels with attention to four characteristics of time, place, sender and reader.
As a result, the common element of “multi-layer” in contemporary Persian allegorical novels makes us classify these novels under a sub-genre. This element also makes us distinguish allegorical novels from the other types of novel. This type of novel is also a modern phenomenon which is in conformity with the needs and necessities of modern life that are directly related to political events.
خلاصه ماشینی:
نتایج پژوهش نشان میدهد عنصر مشترک «دولایگی» در رمانهای تمثیلی معاصر فارسی که در عین حال ویژگی متمایزکنندۀ آنها از دیگر گونههای رمان است، ما را بر آن میدارد تا این رمانها را ذیل یک زیرگونۀ ادبی قرار دهیم.
بهمنظور دستیابی به هدف تحقیق به این پرسشها پاسخ دادهایم: عنصر دولایگی در داستانهای تمثیلی چگونه است؟ لایههای پنهان این گونه رمانها چه رابطهای با زمینههای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زمان خلق آنها دارد؟ فرضیۀ پژوهش بر این امر استوار است که پیدایش و رواج این زیرگونۀ داستانی با زمینۀ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زمان خلق آثار ارتباط مستقیم دارد و ضرورتهای تاریخی، و اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زمان نویسنده تأثیر مستقیم و مهمی در شیوۀ آفرینش این آثار بر جای گذاشته است.
همچنین سیروس شمیسا در بیان (1393: 243)، محمد تقوی در حکایتهای حیوانات در ادب فارسی (1376: 90 ـ 97)، میمنت میرصادقی در رمانهای معاصر فارسی (1389) و محمود فتوحی در «تمثیل؛ ماهیت، اقسام، کارکرد» (1383 ـ 1384: 154) به دولایگی داستان تمثیلی اشاره کردهاند.
همچنین در مقالهای با عنوان «تحلیل اسطورهای ’یکلیا و تنهایی او‘ و ’ملکوت‘ با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد در بازتاب اسطورهها» از حسینعلی قبادی، سعید بزرگ بیگدلی و محمد علیجانی (1393) مسئلۀ دولایگی بهطور غیرمستقیم و البته بهصورت موردی بررسی شده است؛ نویسندگان با بهرهگیری از نقد اسطورهای و تحلیل بینامتنی، کیفیت اثرگذاری کودتا در انعکاس اسطوره در این دو اثر ادبی را تحلیل کردهاند.
این داستان تمثیلی پیچیدگیهایی دارد و یکی از دلایل آن، محافظهکاری بیش از حد نویسنده برای مبرا کردن خویش از اتهام بیان مسائل سیاسی است.