چکیده:
مقام خلافت یکی از مقامات انسان کامل است. باری تعالی از بین تمام موجودات تنها انسان را بدین مقام منصوب نمود؛ اما آیا در دستیابی بدین مقام تمام انسانها یکساناند؟ چه تفاوتی بین خلافت حقیقی و اعتباری و خلافت کبری و صغری وجود دارد؟ در اینجا به بیان دیدگاههای صدرا به عنوان یک فیلسوف و نسفی به عنوان یک عارف میپردازیم. در این مقاله بر آنایم که با روش تطبیقی به این پرسش بپردازیم که آیا نظریات صدرا و نسفی درباره مقام خلافت با یکدیگر هماهنگ است یا بین دو دیدگاه تفاوت وجود دارد؟ هرچند در بادی امر چنین مینماید نظریات این دو با یکدیگر هماهنگ است؛ اما با دقت در عبارات بدین نکته رهنمون میشویم که بین دو دیدگاه تفاوت وجود دارد.
The status of caliphate (viceroy) is one of the positions which belong to a complete person. Among all creatures، God has chosen human being for this status. But are all humans equal in the achievement of this position? What are the differences between real and conventional and minor and major caliphate? I will explain Molla-Sadra's view as a philosopher and Nasafi's view as a mystic. Using a comparative method in this article، I will try to answer this question: are the theories of Molla- Sadra and Nasafi on Caliphate in accordance with each other or they have differences? Although it seems، at the beginning، that their theories are in accordance، but speculating on their words makes it clear that their views are different.
خلاصه ماشینی:
"خلافت انسان در دیدگاه صدرا و نسفی باری تعالی انسان را خلیفه خود بر روی زمین قرار داده است؛ اما سؤالی که در اینجا مطرح میشود، آن است که اهمیت خلافت انسان به چه دلیل میباشد؟ مقصود از آفرینش تمام هستی و موجودات انسان کامل است که نایب و جانشین باری تعالی در زمین است، از آن رو که او مظهر اسم اعظم الهی میباشد.
اینکه خدا در آیه 30 سوره بقره خطاب به ملائکه از جانشینی آدم به عنوان خلیفه خویش در روی زمین یاد میکند، آیا حضرت آدم تنها مصداق خلیفةالهی است یا انسانهای دیگر نیز میتوانند به چنین مقامی دست یابند؟ ملاصدرا بر این باور است که انسان کامل خلیفه خداوند در تمامی عوالم میباشد.
انسان کامل که خلیفه مطلق حقتعالی است، تنها یک نفر میباشد که اولین خلیفه بیواسطه حق تعالی است و این، منافاتی با نخستین انسانبودن از نظر خلقت بشری آدم 7 ندارد؛ زیرا خلیفه مطلق و بیواسطه خداوند در مقام علم الهی از همه موجودات پیشتر و سرسلسله ایجاد میباشد؛ اما در عالم خارج و از جهت حضور در عالم ماده درنهایت این سلسله قرار میگیرد (قیصری، 1375، ص350).
ادعای نگارنده در اینجا آن است که تمام مقاماتی که برای انسان کامل ثابت است، همچون نبوت، ولایت، شفاعت، برتری بر مقام فرشتگان و احاطه علمی در مقام خلافت وجود دارد؛ همچنانکه در قرآن نیز آمده است خداوند به انسان علم به تمام اسما را آموخت و او را بر فرشتگان برتری داد و به آنان امر نمود بر او سجده کنند و وی را جانشین خویش در زمین قرار داد."