چکیده:
در این مقاله با بهره گیری از مکتب نقدی فرمالیسم به تحلیل و بررسی زیباشناختی خطب امام علی ع پرداخته ایم. به باور فرمالیست ها این فرم Form و شکل است که مضمون و محتوا را می سازد. در این مجال با بررسی ویژگی های دستوری، آوایی، واژگانی و دلالی (صور بیانی) با توجه به قالب کل و ساختار خطبه، مضمون و محتوای سخنان امام را بررسی کرده ایم و در نتیجه به ساختار مضمونی ژرف در توصیف پرندگان و حشرات رسیده ایم که شاید جز با نقد فرمالیستی میسّ ر نبود. ساختار این خطبه یکسره بر تصویرپردازی بر پایه آهنگ و ایقاع نهفته در عبارات و تناسب میان واژگان بنا گردیده است. امام در این خطبه مطالب و مفاهیم خود را با ابزار تصویر به هم آراسته است تا مخاطب را در مراتب تذکر و درک مفاهیم، راهی سهل تر و عمیق تر فراهم آید و بتواند مسیر نور را از ظلمت باز شناسد.
خلاصه ماشینی:
"مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی عنصر تصویر در نهج البلاغه پرداخته و به تحلیل و پردازش تصاویر، بررسی ویژگیهای هنری، اهداف، ساختار، محتوا و مفاهیم خطبه های 165،155، 185 این کتاب ارزشمند در خصوص توصیف پرندگان و حشرات میپردازد تا در این راستا به پرسشهای زیر پاسخ دهد: 1ـ امام در بیان توصیف این پرندگان و حشرات از چه تصاویر هنری بهره گرفته است؟ 2ـ کارکرد تصویر هنری در نهج البلاغه از منظر نقد جدید و بویژه مکتب فرمالیسم و صورتگرایی در چه حوزههایی قابل بررسی است؟ 3ـ تصویرپردازی در نهج البلاغه در سطوح آوایی، دستوری و واژگانی به چه صورت نمود پیدا کرده است؟ در زمینه بلاغت نهج البلاغه، آثار و تصنیفات گرانمایهای به رشته تحریر درآمده است که از مهمترین آنها میتوان به کتاب «بلاغت نهج البلاغه» تالیف استاد جلیل تجلیل و کتاب «بلاغت در نهج البلاغه» از سید جعفر شهیدی اشاره کرد.
ب: بررسی واژگانی (دلالی): در عبارت «کیف غشیت أعینها عن أن تستمد من الشمس المضیئة نورا» حضرتش می فرمایند: چگونه چشمهای خفاش کم بین است که نتواند از نور آفتاب درخشنده روشنی گیرد؟ امام علیه السلام برای ایجاد حیرت و شگفتی در شنونده از صنعت تجاهل العارف استفاده کردهاند و با تعبیر بسیار زیبای «لها جناحان لم یرقا فینشقا و لم یغلظا فیثقلا» تابلویی زیبا از ظرافت و تناسب بالهای خفاش ترسیم نموده اند، بالهای خفاش کاملا در خور جثه این پرنده است به گونهای که نه آنقدر نازک و ضعیف است که در هنگام پرواز از هم بشکافد و نه به آن اندازه کلفت و حجیم، که نتواند آن را به پرواز درآورد."