چکیده:
این مطالعه به بررسی کارکرد پسوند تصریفی «- ی» در فارسی نو اختصاص دارد. هدف مقاله شناخت مفاهیمی است که در فارسی متقدم با این تکواژ کدگذاری شده و تغییراتی که اکنون در آن صورت گرفته است؛ به علاوه علت تغییر و تشخیص عنصر یا عناصر زبانی جایگزین آن را نیز پیگیری میکند. نتیجة مطالعه حاکی از این است که تکواژ مورد بررسی در مواردی که بیانگر دو مقولة دستوری نمود تکرارشونده و وجه شامل وجوه التزامی، شرطی، تمنایی و خیالی بوده دستخوش تغییر گردیده است. نشانة جایگزین آن در مقولة نمود پیشوند «می» است که علاوه بر بیان نمود ناقص، نقش جدید نمود تکرارشونده را نیز یافته و بهخاطر پذیرش نقش دستوری تازه، معین فعل «داشتن» هم برای تقویت نقش اولیهاش دستوری شده است. نشانة جایگزین آن در مقولة وجه نیز صورت انتزاعی وجه التزامی است بدین معنا که کارکرد یک وند صوری و آوایی به یک مقولة انتزاعی واگذار گردیده است. علت این تغییرات را نیز باید در فرایند دستوریشدگی جستجو کرد چون طی آن، در صورت نمودی، پیشوند «می» علاوه بر حفظ نقش پیشین خود، نقش جدید نیز پذیرفته و دستوریتر شده و در صورت وجه نمایی، یک مقولة دستوری، دستوریتر و انتزاعیتر گشته است.
This research is specifically about the function of inflectional "-i" suffix in new Persian. The objective of the article is to recognize some concepts and changes which are encoded by this morpheme in New Persian. Additionally, it follows up the reason of change or recognition of the linguistic elements. The results suggest that the so-called morpheme is changed in the cases that it was expressing two categories of frequentative aspect and modes, including subjunctive, conditional, optative, and imagined. The alternative sign in the category of aspect is prefix "mi-", which has taken a new frequentative aspect other than imperfect, and because of taking a new grammatical function, the auxiliary of "dɑʃtæn" is grammaticalized for its primary function, as well. The alternative sign in the category of mood is the abstract form of subjunctive mood, which means that a literal and phonemic function of an affix is titled to an abstract category. The reason of such changes should be found in the process of grammaticalization. That is, through this process, in aspect form "mi-" has taken a new function in addition to its primary one and has become more grammatical, and in mood form, a grammatical category has become more grammatical and more abstract.
خلاصه ماشینی:
آنـان نیـز بیشـتر بـه بررسـی پیشـینۀ نـوع اشتقاقی این پسوند در فارسی باستان و میانه توجه داشته و به گونه ای همان مطالبی را تکـرار کرده که ناتل خانلری ، ابوالقاسمی و باقری پیش تر مطرح نموده اند، هر چنـد مـدعی هسـتند که به مطالعۀ درزمانی پرداختـه انـد امـا بـدون توجـه بـه کاربردهـای ایـن پسـوند در فارسـی کلاسیک و دورة پس از آن ، به بررسی کاربردهـای امـروزی آن مـی پردازنـد و بـاز همـان مطالبی را تکرار می کنند که کشانی بیان نموده است .
جدول ١: کارکردهای مختلف تکواژ «ی » در بیان وجه فعل در فارسی متقدم {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} علاوه بر موارد ذکرشده ، ناتل خانلری (١٣٨٢، ١: ٣٦٣-٣٦٢) می نویسد: صیغۀ خاصی از صرف زمان ماضی وجود دارد که مفهوم تکرار فعل را بیان می کند و با افـزودن پسـونـد «- ی» به آخر فعل ساخته می شود و غیر از آن نوع ماضی استمراری است که بـرای بیـان فعلـی که در زمان گذشته جریان داشته اما پایان نیافته است به کار می رود و جـزء صـرفی «مـی » و «همی » نشانۀ آن است .
ناتل خـانلری (١٣٨٢، ٣: ١٩٣) همچنین می نویسد که فعل تابع به صیغۀ ماضی با پسوند «- ی» مـی آیـد؛ در ایـن حـال 1 فعل تابع یا بر عدم وقوع فعل دلالت می کند یا بر فعلی که حاکی از عادت یا تکرار است : {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} نمونه های مطرح شده در جدول شمارة ١، به روشنی گـواه ایـن نکتـه اسـت کـه پسـونـد تصـریفـی «- ی» در فارسـی متقـدم دو کـاربرد کـاملا متفـاوت از نـوع وجـه فعـل و نمـود تکرارشونده داشته به طوری کـه بیشـترین نقـش را در بیـان وجـه شـامل پـنج وجـه شـرطی ، تمنایی ، التزامی ، بیان خواب و تصور به خود اختصاص داده است .