چکیده:
هدف این پژوهش، بازمهندسی سازوکار اداره مساجد در سازهای نظاممند است. برای این منظور از منطق «تحلیل سهلایهای مسئله» استفاده شده است. این منطق از یکسو به کندوکاو در سه لایه انگارههای معرفتی، ساختارها و قواعد، و رفتار کنشگران میپردازد و از همینرو سازگاری معناداری با مفهوم «بازمهندسی» دارد و از سوی دیگر به سبب ارتباط علّی میان لایهها، متناظر با مفهوم «نگرش سیستمی» است. بهعلاوه این بازمهندسی به سبب دلالت بر تغییر رویکرد پیشینی در نگاه به مسجد و مدیریت آن، نوعی خطمشیگذاری فرهنگی در حوزه مساجد بهشمار میرود که با عنایت به دینی بودن حکومت در ایران، ثمره عملی این پژوهش در دستیابی به حکمرانی مطلوب راهگشا خواهد بود. در این تحقیق برای بازآفرینی انگارههای معرفتی مخاطبان بالقوه و بالفعل نسبت به مسجد از الگوی «سازمان یادگیرنده»، برای گردآوری اطلاعات از روشهای مطالعات کتابخانهای، مشاهده مستقیم و مصاحبه عمیق با خبرگان و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از دو روش تحقیق کیفی تحلیل منطقی و تحلیل محتوا استفاده شده است. یافتههای تحقیق نیز به تایید خبرگان رسیده است. در پژوهش برای مدیریت درونمسجدی، ساختار سیستمی مطلوب و الزامات اجرایی آن در قالب ساختاری کاملا منعطف پیشنهاد شده است. این ساختار، کاملا بومی و مردمی، و بر گروهمحوری استوار است. برای مدیریت میانمسجدی نیز توسعه سلسلهمراتبی منطقی از مساجد در قالب خردهسامانههای همکاری-کننده پیشنهاد شده است. این امر تنها زمانی محقق میشود که هیچ نهاد یا سازمان خارجی میداندار مسجد نباشد.
خلاصه ماشینی:
به تصویر صفحه مراجعه شود شکل 1: الگوی سهلایهای تحلیل میدان اجتماعی موضوع این پژوهش مسئلهای کاملا بومی است که در فضای الگوی اسلامی ـ ایرانی معنا میشود و از همینرو هیچ تحقیقی متناظر با آن در منابع خارجی متصور نیست(2).
روش پژوهش برای بازمهندسی نظاممند سازوکار اداره مسجد در وهله نخست نیازمند «شناخت صحیح مسجد» منطبق با حقیقت وضع شده از سوی شارع مقدس هستیم و لذا پیششرط ورود به این پژوهش، تعیین چارچوب کلان نظری پژوهش متکی بر آموزههای اسلامی است(4).
به همین منظور آیات قرآن کریم و احادیث معتبر شیعه درباره مسجد و همچنین جملات و عبارات آیات عظام خمینی و خامنهای(6) مستخرج از عباراتشان در همین ارتباط [18 جمله / عبارت از آیتالله خمینی و 14 جمله / عبارت از آیتالله خامنهای به علاوه پیام مبسوط ایشان به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز، که مشخصا در مورد مسجد است (بنائی، 1390: 35 ـ 29)] جمعآوری شد، و محتوای آنها مبتنی بر آثار و افکار علامه شهید مطهری و آیتالله جوادی آملی ـ به عنوان دو اسلامشناس انقلابی، که در زمره متفکران نوگرای دینی قرار دارند ـ مورد تحلیل قرار گرفت و بدینگونه چهارده اصل به عنوان مؤلفههای اصلی پارادایم تحقیق به دست آمد.
علت این است که فراوانی مساجد در محیطهای گوناگون اجتماعی و فرهنگی با الگوی رسمیشده باورها و گرایشهای دینی که حکومت اسلامی متولی آن است ناسازگار میافتد و همین موضوع، هم کارکرد عبادی مسجد را مختل میسازد و هم کارکردهای دیگر آن را (بنائی، 1390: 132)؛ بهعبارت دیگر وظیفه اصلی حکومت در برابر مسجد، باید آسانگری، بسترسازی و فعالیتهای ترویجی و حمایتی باشد و نه سیطره و یا تصدیگری.