چکیده:
طنز یکی از انواع شیوه های بیان است؛ شیوه ای هنری و اثرگذار در بیان و انتقال انواع مضامین. کاربرد طنز به شیوه ها و مقاصد مختلف در انواع آثار هنری به کار گرفته می شود. مقالات شمس تبریزی در شمار متونی است که این شیوه بیان در آن سهمی برجسته دارد. با توجه شخصیت شمس و کارکردی که طنز در انتقال موثر آموزه های حکمی و معرفتی دارد، این نکته قابل انتظار است. بر اساس مطالعه پیش رو می توان گفت طنز در مقالات، شیوه ای برجسته در بیان است که به شکلی گسترده و در انواع اشکال آن ـ با توجه به انواع طنز در مباحث نقد ادبی امروز ـ به کار گرفته شده است؛ طنز واژگانی، طنز مفهومی و طنز روایی انواعی مهم از طنزهایی به کار رفته در مقالات است. علاوه بر این، زبان شمس در مقالات با نازکی خاصی همراه است به طوری که می توان گفت سایه ای از طنز بر سراسر مقالات وجود دارد و لحن شمس به طور کلی صبغه طنزآمیز دارد. طنزی که علاوه بر ذهن وقاد و زبان پرورده شمس، برخاسته از اندیشه های حکیمانه و فرزانه منشی شمس است.
خلاصه ماشینی:
جستاري در شگرد طنز و انواع آن در مقالات شمس 1 ليلا آقاياني چاوشي دکتراي زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه الزهرا، تهران چکيده طنز يکي از انواع شيوه هاي بيان است ؛ شيوه اي هنـري و اثرگـذار در بيـان و انتقـال انواع مضامين .
برخـي از مطالعـات انجـام شده در اين دسته پژوهش هاي چوبنديان (١٣٨٧) کتابي در تحليل طنزهاي بـه کـار رفتـه از سوي مولوي و بيان پيام هاي عرفاني و گاه اجتماعي اخلاقـي آنهـا اسـت ، خـاتمي و بـاقري (١٣٩٣) که ضمن نگاهي بـه کـاربرد طنـز در آثـار صـوفيان ، ايـن شـيوه را در زبـان سـنايي بازجسته و احساني فر (١٣٨٩) که نگاهي بـه کـارکرد طنـز در مثنـوي و سـاختار صـوري و محتوايي طنزهاي اين اثر داشته است .
بـه سخن ديگر از شيوه هاي غيرمستقيم در سخن استفاده ميکردند: چـون ببينـي مشـک پـر مکـر و مجـاز لـب ببنـد و خويشـتن را خنـب سـاز دشــمن آب اســت ، پــيش او مجنــب ورنه سنگ جهل او بشکست خنـب (مولوي، ١٣٧٥: ٣٩٨) طنز نوعي بيان غير مستقيم است و از اين نظر ميتواند در متون عرفـاني کـاربرد دارد.
١ علاوه بر انواع شيوه هاي شناخته شده و متنوعي کـه طنـز در قالـب آن در مـتن ايجاد و به کار گرفته ميشـود، و در مقـالات شـمس انـواعي از آن برشـمرده شـد، بـه نظـر ميرسد به طور کلي نوعي طنز در ادبيات شمس وجود دارد؛ به اين معني که لحـن شـمس در مقالات به طور کلي ظريف و مطايبه آميز است .