چکیده:
بر اساس آیات و روایات، عالم برزخ میان زندگی دنیایی و حیات اخروی قرار گرفته است و بر اساس متن های فلسفی، عالمی میان عالم مجردات و عالم مادی محض است و حدّ وسط بودن آن ایجاب می کند که نه به کلی واجد ماده و مقدار و بیگانه از عالم مجردات باشد و نه به کلی فاقد ماده و مقدار و بیگانه از
عالم مادی، بلکه با داشتن مقدار و صورت بدون ماده، بهره ای از عالم مجردات و بهره ای هم از عالم مادی دارد. ابن سینا با استناد به قائم بودن صورت جسمیه به ماده و محال دانستن تحقق صورت و شکل و مقدار بدون ماده، عالم برزخ و معاد جسمانی را قابل اثبات نمی داند، از این رو، در مراتب هستی مورد نظر او،
جایگاهی برای عالم برزخ وجود ندارد و جایگاه نفوس بعد از مرگ را نیز با تاکید بر عالم افلاک و عقول تبیین می کند. در این مقاله، آرای ابن سینا در مورد عالم برزخ، زندگی و عوالم بعد از حیات مادی، تبیین و بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"به نظر میرسد که ابنسینا در توجیه پدیدۀ مرگ، به قابلیت ابزار بودن بدن برای نفس توجه نموده است، اما به قابلیت جسم طبیعی برای کمال و متناسب با استکمال نفس، عنایتی نداشته و آن را به کلی قابل زوال دانسته است، در حالی که بدن طبیعی هم قابلیت دارد با سیر تدریجی کمالی به تدریج از طبیعت کنونی خود قطع علاقه کند و در صورت دیگری وجود پیدا کند که آن صورت دیگر، قالب تکاملیافتۀ همین بدن طبیعی است و چیزی مجزا و خارج از بدن طبیعی نیست و اگر بدن طبیعی، ابزار نفس است، صورت کامل آن بدن نیز که ادامۀ همان بدن است، ابزار نفس محسوب میگردد و نفس در آن قالب که بدن برزخی نامیده میشود، به ادامۀ حیات و کمال خود میپردازد، اما نه به این معنا که نفس، بدن طبیعی را به کلی ترک گوید و سپس وارد یک بدن دیگر به نام بدن برزخی گردد، بلکه تبدیل شدن بدن طبیعی به بدن برزخی، در واقع نوعی پوستاندازی و در صورت دیگری وجود پیدا کردن است؛ چرا که بدن برزخی، باطن همین بدن است و با کنار رفتن این بدن طبیعی نمایان میگردد.
از سوی دیگر، با عدم اعتقاد ابنسینا به عالم مثال مقداری و تجرد خیالی، معاد جسمانی در عالم عقول با هیچ مبنای عقلی و فلسفی قابل توجیه نخواهد بود صعود کاملان در علم و عمل در هنگام مرگ به عالم عقول و بدون طی نخستین مرتبۀ قوس صعود، با مراتب نزولی و صعودی مورد نظر خود ابنسینا سازگار نیست؛ زیرا عبارات ابنسینا در آثارش، بیانگر وجود مراتبی در قوس نزول و صعود و طی آن مراتب است."