چکیده:
درﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﺖ تاویل دو دیدگاه معرفت ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ وﺟﻮد دارد. ﻣﺴﺌﻠﮥ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﭼﯿﺴﺘﯽ ﺗﺄوﯾﻞ از دﯾﺪﮔﺎه اﺑﻦﺗﯿﻤﯿﻪ و ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ اﺳﺖ. از اﯾﻦ رو در آن، ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻟﻐﻮی و اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺗﺄوﯾﻞ و ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺗﺄوﯾﻞ در ﻋﺮف ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ اﯾﻦ دو دﯾﺪﮔﺎه ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ، دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺮ اﺑﻦﺗﯿﻤﯿﻪ و ﻋﻼﻣﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دو دﯾﺪﮔﺎه را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﯾﻢ. در اداﻣﻪ، ﻧﻘﺪﻫﺎی آﯾﺖاﻟﻠﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﺮدﯾﻢ. آﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎی ﻣﻄﺮح ﻋﻠﯿﻪ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ، اﺷﺘﺒﺎه و ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ. ﻫﻢ از اﺛﺒﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺺ اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه )ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﺗﻘﺮﯾﺮش( اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻮارد ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺄوﯾﻞ در ﻋﺮف ﻗﺮآن ﻧﯿﺴﺖ. اﯾﻦ ﻧﻘﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ در آن ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺳﻬﯿﻢ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
از این رو در آن، پس از بررسی معانی لغوی و اصطلاحی تأویل و نیز معانی تأویل در عرف قرآن کریم، به معرفی این دو دیدگاه پرداختیم و سپس به تفصیل، دیدگاه هستیشناسانه با تقریر ابنتیمیه و علامه طباطبائی را مطرح کردیم.
بنابراین تأویل مترادف ارجاع، به معنای «بازگرداندن» است؛ با این تفاوت که تأویل بیشتر دربارۀ مفاهیم و امور معنوی، مانند گفتار و کردار متشابه، به کار میرود، ولی ارجاع اعم است (معرفت، 1379: 105؛ معرفت، بیتا: 26).
به بیان دقیقتر، بحث ما در اینجا در این است که تأویل به معنای بطن، که همۀ آیات قرآن آن را در بر دارند، ماهیتی معرفتی دارد یا وجودی؟ دقت در معانی لغوی و اصطلاحی تأویل آشکار میکند که برای درک درست معنای «تأویل» بررسی نسبت آن با تفسیر، ظهر و بطن ضرورت دارد.
ماهیت تأویل</H1> واژۀ «تأویل» در قرآن شانزده یا هفده بار به کار رفته است<FootNote No="35" Text=" علامه طباطبائی این رقم را شانزده بار (طباطبائی، 1389: 63)، بابایی حدود (!) هفده بار (بابایی و شاکر، 1381: 41) و شاکر هفده بار (شاکر، 1382: 20) میداند.
( شاکر مینویسد: عبارت (لما یأتهم تأویله( یعنی «هنوز زمان تحقق آن نرسیده است»، و در ادامه استدلال میکند: روشن است که تأویل در این دو آیه (اعراف: 53 و یونس: 39) نمیتواند به معنای مراد متکلم باشد، زیرا معقول نیست که گفته شود مراد خداوند از آیات قرآن، روز قیامت آشکار میشود، چون در این صورت قرآن اتمام حجت خداوند بر مردم نخواهد بود (شاکر، 1382: 22) و نیز مهمتر از آن، هدایتگریاش را از دست خواهد داد.
ایشان خود اعتراف میکند که تأویل در آیۀ 53 سورۀ «اعراف» به معنای مورد نظر ابنتیمیه به کار رفته است، زیرا در توضیح خود دربارۀ آیه مینویسد: «...