چکیده:
مقاله حاضر به بررسی فرایند همگونی در همخوانهای پانزده گونه زبانی استان فارس از جمله شیرازی، شورابی، کازرونی، دوانی، عبدویی، ممسنی، پاپونی، ریچی، بیروکانی، دادنجانی، مهبودی، زاخرویهای، قلاتی، لاری و خنجی در چارچوب واجشناسی زایشی می پردازد. داده های مورد نیاز برای انجام این تحقیق از اسناد مکتوبی چون کتابها، پایان نامه-ها و مقاله ها استخراج شده است. علاوه بر این در صورت نیاز به داده های بیشتر و یا تایید صحت داده های جمع آوری شده از اسناد مکتوب، با گویشوران گونه های مذکور مصاحبه و گفتار آنها ثبت و ضبط شده است. بررسی دادهها نشان داد که در این گونههای زبانی همگونی در خوشه های دو همخوانی /-st/ و /-nb/ از بسامد بالاتری نسبت به سایر خوشه های همخوانی برخوردار است. همگونی در مشخصه نحوه تولید پربسامدتر از همگونی در سایر مشخصه ها همانند محل تولید و واک داری است. در این 15 گونه زبانی همگونی پیشرو و همگونی ناقص به ترتیب متداولتر از همگونی پسرو و همگونی کامل است. در همگونی همخوان با همخوان در توالی دو همخوانی همواره همخوان رساتر غالب است. و در همگونی همخوان با همخوان در این گونه های زبانی همگونی در همخوانهای هم محل تولید منجر به همگونی کامل و بروز تشدید عارضی می شود.
خلاصه ماشینی:
"عمدتا فرایند همگونی به دلیل سهولت در تلفظ و اصل کمکوشی صورت میگیرد، بنابراین با توجه به این که تولید سایشیها از انسدادیها راحتتر است، فرضیۀ دوم یعنی زیرساختی بودن همخوان انسدادی /t/و تبدیل آن به همخوان پیوستهی [s]در توالی /-st/تأیید میشود.
قاعدۀ این فرایند را میتوان به صورت زیر نوشت: این قاعده نشان میدهد که همخوان انسدادی /t/در بافت پیش از واکه و پس از همخوان سایشی هم محل تولید خود؛ یعنی همخوان [s]در مشخصۀ [+ پیوسته] با آن همگون شده و به همخوان پیوستۀ [s]تبدیل میشود.
جدول 9- آشکار شدن /d/زیرساختی در توالی /-nd/پیش از واکه (رجوع شود به تصویر صفحه) با تأیید فرضیۀ دوم و پذیرش همخوان /d/به عنوان صورت زیرساختی، این فرایند همگونی را به صورت قاعدۀ زیر نشان میدهیم: (رجوع شود به تصویر صفحه) قاعدۀ (4) به این معناست که همخوان انسدادی /d/در محیط بین دو واکه با همخوان خیشومی پیش از خود در مشخصۀ [+ خیشومی] همگون شده و به همخوان [n] تبدیل میشود.
بنابراین با توجه به این که تولید سایشیها آسانتر از تولید انسدادیها است و با عنایت به اصل کمکوشی و سهولت در تلفظ و همچنین با توجه به معیار «پذیرفتگی آوایی» میتوان گفت که صورت زیرساختی همخوان /d/بوده و فرضیۀ دوم مورد تأیید است، چرا که قاعدۀ اول نوعی فرایند ناهمگونی و قاعدۀ دوم نوعی فرایند همگونی است و احتمال اعمال فرایند همگونی در گفتار بسیار بیشتر از فرایند ناهمگونی است.
این فرایند را میتوان به صورت قاعدۀ (5) نشان داد: (رجوع شود به تصویر صفحه) قاعدۀ (5) نشان میدهد که همخوان انسدادی تیغهای و واکدار /d/ در محیط پس از همخوان هممحل تولید خود یعنی [z]در مرز هجا و پیش از واکه با آن کاملا همگون میشود."