چکیده:
آگاهی از قلمرو جغرافیایی مورخان شیعه دوازده امامی و موضوعات مورد اهتمام آنها، میتواند سودمندیهای فراوانی برای تحلیل تاریخ امامیه داشته باشد. در پژوهش پیشِ رو، با رویکردی وصفی و تحلیلی، فعالیتهای تاریخنگاری اصحاب امامیه از آغاز تا اواسط سده چهارم هجری در بصره مورد بررسی قرار گرفته است. یافتههای پژوهش، حکایت از آن دارد که امامیان بصره برای دفاع از اندیشههای کلامی خویش، به مباحث تاریخی و تاریخنگاری روی آوردند و همانند دیگر گروههای فکری سدههای نخستین اسلامی، به بازخوانی رویدادهای تاریخی، بهویژه تاریخ صدر اسلام و تدوین آثاری در این زمینه پرداختند
خلاصه ماشینی:
پرسش اساسی این پژوهه، آن است که آیا شیعیان به عنوان یکی از نحلههای مهم فکری و سیاسی، در تدوین تاریخنگاری بصره نقشآفرین بودهاند؟ همچنین، پاسخ به این پرسشها حایز اهمیت است که نقشآفرینی مورخان امامی بصره، به چه میزان بوده است؟ آیا آنان بر مورخان غیرامامی بصره تأثیرگذار بودهاند؟ به نظر میرسد امامیه به عنوان یکی از مهمترین گروههای فکری برای دفاع از اندیشههای خویش، همواره به مباحث تاریخی و تاریخنگاری توجه داشته است و در این میان، شیعیان بصری نیز که در بصره به عنوان یکی از مراکز اصلی تاریخنگاری اسلامی میزیستند، در کارزار تدوین و بازخوانی رویدادهای تاریخی، بهویژه تاریخ صدر اسلام، همانند سایر گروههای فکری فعال بودهاند.
. مانند کتابهای: الجمل الکبیر، صفین الکبیر، مقتل امیر المومنین7 و مقتل الحسین7 تالیف محمدبنزکریا غلابی بصری (نجاشی، رجال، ص 347)، و یا کتابهای: صفین، الخوارج، الجمل و کتاب حروب علی7 تألیف عبدالعزیز جلودی بصری (نجاشی، رجال، ص 240 و 241) با جستوجویی که در میان پژوهشهای جدید انجام گرفت، تنها چند مقاله درباره بعضی مورخان شیعی بصره نگاشته شده است که عبارتاند از: مقاله «علیبنمحمد نوفلی و کتاب الأخبار او» نوشته رسول جعفریان، «غلابی و روایات بازمانده از او» نوشته محمدعلی چلونگر و مقاله «تاریخنگاری شیعیان در سدههای نخستین» نوشته منصور داداشنژاد که بخشی از این مقاله به شیوه و سبک تاریخنگاری جلودی (م 332ق) پرداخته است.
3. تاریخنگاران امامی بصره و نقش آنان در نشر اخبار تاریخی آغاز تاریخنگاری امامیه بصره، تقریبا به نیمه دوم سده دوم هجری بازمیگردد و تا اواسط سده چهارم نیز در آن سامان امتداد داشته است.