چکیده:
در کتب تفسیری، علوم قرآنی و اسباب نزول، برای آیات فراوانی، سبب نزول هایی گزارش شده است. که باید به ارزیابی سند و محتوای آنها همت گماشت. سبب نزول سوره معارج، موضوع اصلی این نوشتار است که روایات این بخش، از جنبه سند و متن نقد و بررسی قرار می شود. نتیجه آن که روایات از جهت سند، به جز طریق سفیان بن عیینه الهلالی از امام صادق علیه السّلام به دلیل یک یا چند اشکال رجالی یا درایه ای همچون: ارسال سند، راویان ضعیف، عدم استناد روایت به صحابی شاهد نزول؛ ضعیف می باشند. از جهت متن نیز به دلیل اشکالاتی مانند: ناسازگاری با سیاق سوره، همزمان نبودن داستان با نزول آیات، وجود اضطراب و اختلاف روایات ذیل سوره، مخدوش اند. در نهایت داستان کشته شدن نعمان بن حارث فهری در واقعه غدیر را - به علت کثرت طرق و هماهنگی با سیاق و محتوای آیات - می توان به عنوان سبب نزول سوره معارج (خصوصا آیات اولیه) پذیرفت.
قد قررت اسباب نزول فی الکتب التفسیریة للعلوم القرآنیة و اسباب النزول لآیات کثیرة و علینا أن نهتم بتقدیر السند ومفادها.
الموضوع الرئیسی لهذه المقالة هو دراسة روایات هذا القسم سندا ومتنا.نتیجة هذه الدراسة هی أن الروایات سندا یعاب لعیب رجالی أو الدرائی کإرسال السند، ضعف الرواة، عدم استناد الروایة إلی الصحابی الشاهد علی النزول. و علی هذا تعترز هذه الروایات ضعیفة إلا طریق عن الامام الصادق علیه السلام. واما من جهة المتن فهی مشوهة لعیوب یعاب » سفیان بن عیینة الهلالی « إلیها. منها: التنافر بسیاق السورة و مفاد الآیات، عدم تزامن القصة مع نزول الآیات، وجود الإضطراب و وجود روایات شتی ذیل السورة. فی النهایة یمکن أن نقبل قصة قتل نعمان بن الحارث الفهری فی وقعة الغدیر لکثرة طرقها و المجانسة للسیاق و مفاد الآیات بصفة سبب نزول سورة المعارج سیما آیاتها الإبتدائیة.
In Qur'an interpretation books and in books about Quranic sciences and reasons of descent of verses of holy Quran، we can find various reasons for a lot of verses which their documentation and content should be evaluated. This article is written to mention the reason of why Sura Maarij has been sent down. The traditions of this part are being reviewed through various aspects of documentation and the content. The result is that the narrations are weak in terms of their documentation، except for Sfyany bin Eīṇa al-Hilla'i from Imam Sadiq، others due to a reason or more such as: documentation، weak narrators، failing to assert the narration by an eye-witness of descent of verses، are weak. In terms of context، due to some drawbacks such as: incompatibility with the meaning of Sura، Asynchrony between story and revelation of the verses، ambiguity and discordance among the traditions following each Sura. Finally، the story of the death of Numan ibn Harith Fahri in the Ghadir incident - due to the plurality of chain of narrators and harmony with the content and state of the verses - can be accepted as the reason for the descent of the Surah al-Maarij (especially the early verses).
خلاصه ماشینی:
"از جهت مضامین نیز همین آیات آخر سوره خیلی با وضع منافقین که اطراف پیامبر را گرفته بودند و از چپ و راست احاطهاش کرده بودند، مناسبت دارد، چون سخن از کسانی میراند که «عن الیمین و عن الشمال عزین» (آیه 37) بودند و این مناسب حال کسانی است که بعضی از احکام خدا را رد میکردند، مخصوصا آیه «أ یطمع کل امرئ منهم ...
بعلاوه مفسران روایت کردهاند که این سوره درباره کسی نازل شد که گفته بود: «اللهم إن کان هذا هو الحق من عندک فأمطر علینا حجارة من السماء أو ائتنا بعذاب ألیم» (انفال:32) که سیاق آن و سیاق آیات بعد از آن، سیاقی مدنی است نه مکی (دروزه، 1383: 1/15).
از اینجا معلوم می¬شود که سوره معارج بعد از سال هشتم هجری نازل شده است (بنابراین شخص سؤال کننده، نضر بن حارث یا أبو جهل نیست) بالأخره نمیتوان عقیده به نزول این سوره در مکه را ملاک قرار داد.
نتیجه¬گیری برابر با آن چه گذشت در سوره معارج، سند روایات - بجز روایت سفیان بن عیینه از امام صادق - یا دارای راویان ضعیفند و یا به صحابه¬ای ختم می¬شود که خود شاهد نزول آیات نبوده و یا از تابعان نقل گردیده است و یا اساسا فاقد سند می¬باشند.
به علاوه روایات دچار اضطراب و اختلاف می¬باشند در نهایت داستان کشته شدن نعمان بن حارث فهری در واقعه غدیر را، به علت کثرت طرق و هماهنگی با سیاق و محتوای آیات می¬توان به عنوان سبب نزول سوره معارج (خصوصا آیات اولیه) پذیرفت."