چکیده:
در تفسیر برخی آیات، معنای آیه از ساخت زبانی و بافتی آن استخراج نمیشود، بلکه از معارف برون از متن دینی طلب میشود؛ لذا روایات و اخبار سبب نزول، از منابع خارجی مهم و جهتدهندهٔ کار مفسر در تعیین مراد خداوند است. در تفاسیر امروزی، از جمله المنار و الفرقان، نقش روایات سبب نزول کمتر شده است. این پژوهش با روش توصیفیتحلیلی، جایگاه و کارکرد روایات سبب نزول را در این دو تفسیر، به شکل تطبیقی کاویده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد به دلایلی همچون توجه به وحدت موضوعی سوره، عقلگرایی در فهم آیات، حجتنبودن گفتار صحابه و تابعان، اجتهاد آنان در روایات، نقل به معنا شدن روایات سبب نزول، ضعف سندی و متنی روایات، و ... رویکرد این تفاسیر به روایات سبب نزول، تقریباً منفی است. تبیین تأثیر این رویکرد در چگونگی و کیفیت نقل روایات سبب نزول و نیز کارکرد این روایات در دو تفسیر مذکور، از دیگر مسائلی است که در این تحقیق بحث شده است.
خلاصه ماشینی:
تحلیل تطبیقی جایگاه و کارکرد روایات سبب نزول در تفاسیر المنار و الفرقان محمد مولوی نبیالله صدریفر مرضیه مهری ثابت چماچایی [تاریخ دریافت: 24/03/1396 تاریخ پذیرش: 03/05/1396] چکیده در تفسیر برخی آیات، معنای آیه از ساخت زبانی و بافتی آن استخراج نمیشود، بلکه از معارف برون از متن دینی طلب میشود؛ لذا روایات و اخبار سبب نزول، از منابع خارجی مهم و جهتدهندۀ کار مفسر در تعیین مراد خداوند است.
بنابراین، بیشتر روایات سبب نزول در الفرقان گزارش صرف است و این نکته را شاید بتوان چنین توجیه کرد که نویسندۀ الفرقان بارها در تفسیر خویش، معیارهای کلی قبول روایت را، که از جملۀ آنها روایات سبب نزول است، بیان داشته و تطبیق آن را به خواننده واگذار کرده است.
این بدین معنا است که مفسران المنار به دلیل توجه ویژه به ادراکات و دریافتهای عقلانی، خود را نیازمند رجوع به روایات سبب نزول در فهم و تفسیر بسیاری از آیات قرآن نمیبینند.
این باور مفسر دربارۀ سبب نزول، علاوه بر اینکه بر دیدگاه وی راجع به محوریت آیات در تفسیر استوار است، به دو عنصر دیگر نیز مستند شده است: یکی تعارض روایات سبب نزول؛ و دیگری تطبیقیبودن آنها؛ دو عنصری که نقش سبب نزول را در فهم آیات بهشدت سست میکند (همان: 9/27؛ هاشمی، 1374 الف: 236).
در عمل نیز نمونههای فراوانی در تفسیر الفرقان یافت میشود که صادقی حکم آیه را بدون توجه به روایت سبب نزول، عام دانسته است (برای نمونههای بیشتر نک.
روش کلی رشید رضا در المنار این است که همه یا بیشتر روایات سبب نزول را که دربارۀ آیهای نقل شده گزارش میکند.