چکیده:
سلطانآباد عراق نام قدیمی شهر اراک است که در سال 1231ق/1816م، یعنی زمان فتحعلیشاه قاجار، سردار شاه به نام یوسفخان گرجی آن را بنا کرد. فلسفه اولیه بنای این شهر، ایجاد مرکز نظامی و ساخت پادگان برای امنیت منطقه بود که با گذر زمان، زمینههای تجارت و فعالیت اقتصادی در آن روبهرشد نهاد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفیتحلیلی و با تکیهبر اسناد گوناگون مرتبط به آن دوره، در پی بررسی اوضاع اقتصادی و تجاری این منطقه از مشروطه تا پایان دورة پهلوی اول است. تبیین چگونگی صادرات و بررسی شکوائیههای ارسالی تجار و تجارتخانههای خارجی در سلطانآباد عراق به وزارتخانههای مربوط و مجلس شورای ملی و نیز واکاوی عوامل مؤثر در تجارت خارجی این ولایت، مانند تجارت فرش، هدف این جستار است. یافتههای پژوهش بیانکنندۀ آن است که توجه حکومت مرکزی و کمپانیهای خارجی همراه با ﻣﺸﺎﺭﮐﺖ ﺍﺭﺍﻣﻨﻪ اراک، ﺩﺭ ﺩﻭﺭة یادشده آنجا را به یکی از مراکز ﺍﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ فرش تبدیل کرد. ازسویدیگر، جنگ جهانی اول و بهدنبالآن بیثباتی سیاسی و اقتصادی و تعرضهای لرها، روند توسعه عراق را با کندی مواجه کرد؛ اما با استقرار دولت پهلوی، برخی از مراکز سازمانی و اداری مثل مؤسسات مالی، اتاق تجارت و شرکتهای سهامی ﺩﺭ اراک تأسیس شد ﻭ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ مذکور، تجارت از رونق بیشتری برخوردار شد.
Sultan Abad، Iraq، is the old name of the city of Arak، which was built in the period of Fathali Shah Qajar in (1231 AH) by his commander Yusuf Khan Gurji. The early philosophy of the city was the creation of a military center and the construction of a garrison for the security of the region، which over time، the field of trade and economic activity were growing. This research is based on a descriptive-analytical approach relying on various documents related to that period، following the examination of the economic and commercial conditions of this region from the constitutional to the end of the first period of the Pahlavi. The purpose of this research is to explain how exports and complaints from foreign merchants and foreign companies in Sultan Abad to the relevant ministries، the National Assembly and the factors affected the foreign trade of this province، such as carpets. The findings of this research show that the attention of the central government and foreign companies along with the Armenian participation of Arak has become one of the main centers of carpet production in the mentioned period. On the other hand، during the First World War، followed by political، economic and logistical destabilization، slowed the development of Iraq. But with the establishment of the Pahlavi government، some of the organizational and administrative centers، such as financial institutions، the Chamber of Commerce، and joint stock companies، were established there and the prosperity of commerce in the aforementioned period increased.
خلاصه ماشینی:
این اوضاع نامساعد، در فاصله سالهای بین جنگ جهانی اول و دوم زمینه را برای تعطیلی و فروش دفترخانههای تجارتی فراهم آورد که ازآنجمله باید از ساختمان تجارتخانه زیگلر یاد کرد که پس از انحلال شرکت و کنسولگری آنها در عراق تعطیل شده بود.
بیشترین فعالیت تجار بازار، در نقش تجار خرد یا متوسط یا بزرگ، به خریدوفروش فرش یا مصالح بافت آن اختصاص داشت که برخی در نقش تاجر مستقل و در رقابت با شرکتهای بزرگ شهر بوده و گروهی در نقش واسطه برای شرکتهای فرش خارجی بودند و دراینباره شرکتهای خارجی گاه اجحافاتی نیز به بافندگان میکردند؛ بنابراین وزارت فلاحت و تجارت برای جلوگیری از این ظلمها و در تعقیب شکایت اداره بینالمللی مشاغل، در سال1340ق/1921م قانون کار بر مشاغل ازجمله قالیبافی را تصویب کرده و در ماده چهارم مقرر کرد «بهطور کلی مدت کار برای کارگران در کارخانجات قالیباقی و پارچهبافی در تمام فصول بیش از هشت ساعت نخواهد بود؛ مگر برای اشخاصی که بهطور مقاطعه از روزانه کار میکنند» (ساکما، 6386/240، برگ5).
در تحلیل کلی این دو قیام که به فاﺻﻠﮥ یک سال در یک منطقه پیروان تاحدودی چشمگیر را به خود جذب کردند باید گفت پیش از ﺣﻤﻠﮥ مغول، بخارا از مناطق حاصلخیز و آباد ایران بود؛ اما با شروع تهاجمهای مغولان از نخستین شهرهایی بود که با نیروهای مهاجم روبهرو شد و در مقایسه با دیگر مناطق آسیب بیشتری را متحمل شد.