چکیده:
یکی از عارفان گمنام قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری، ابوعلی رودباری است که با القابی همچون «حافظ حدیث، ادیب، فقیه، امام قوم، ائمّه و شاعر صوفیان»، در کتب تذکره و انساب از او یاد شده است و مشایخ و بزرگان بسیاری چون «ابوعلی کاتب، ابویعقوب نهرجوری و خواجه عبدالله انصاری»، از وی به نیکی یاد کرده، تقوا و اخلاق و دانش و هنر شاعری و حافظة شگرف او را در حفظ احادیث، ستودهاند. با وجود این، شخصیّت، اندیشهها و میراث تصوّف رودباری، بسیار مهجور و ناشناخته مانده و در نوشتههای معاصر، گاه کوچکترین اشارهای به وی و دیدگاههای عرفانی و سلوک جوانمردیاش، نشده است. این در حالی استکه با کمترین تامّل در زندگی و سلوک عرفانی ابوعلی و حکایتهای منقول از وی -بویژه در زمینة فتوّت و جوانمردی- به نتایجی شگفت و بدیع در زمینة پیوند میان «تصوّف و فتوّت» میرسیم و صفات و اخلاق جوانمردانة رودباری را شایستة تحسین مییابیم.
در این مقاله کوشش شده است که در دو قسمت مجزّا(سخنان و رفتار)، برای نخستینبار، اندیشهها و رفتارهای جوانمردانة رودباری به عنوان «عارفی جوانمرد» بررسی و بیان شود؛ سخنان و رفتارهایی همچون: ارکان سهگانة فتوت، اهمیّت شرم و حیا در سلوک جوانمردانه، رفق و مدارا با درویشان، اهمّیّت سپاس-گزاری، جوانمردان پاکباز، گذشت و چشمپوشی از لغزشهای دوستان و دشمنان، ضیافتها و مهمانیهای پرهزینه و سرانجام بذل و بخشش بدون قید و شرط بی منّت به فقیران.
Abu Ali Roodbari is among the least known mystics from beginning of the fourth century (AH). He is more known with titles such as scholar, jurist, Imam, Imam of Sufi, and Sufi poet in biographical studies. A number of great people such as “Abu Ali Kateb, Abu Yaghoob Nahrjuri, and Khajeh Abdollah Ansari have praised his virtue, morality, knowledge, art of memory, and his prodigious memory in memorizing knowledge. Furthermore, the character, beliefs, and Sufi heredity of Roodbari have been unknown and sometimes the slightest attention has been paid to his mystic views and chivalry manners.
While with the slightest reflection on his life and his mystic manners, a careful and meticulous reader discovers wonderful and new consequences in the realm of correlation between chivalry and Sufism and praises his morality.
In this article, an effort has been made to analyze the beliefs and chivalry manners of Roodbari such as “chivalrous mystic” in two separate parts. And behaviors such as triple pillar of generosity, the importance of modesty in conduct of chivalry, tolerance with Dervish, the importance of gratitude and integrity, ignorance over the slip of friends and enemies, costly banquets and parties, giving and unfailing kindness and forgiveness to the poor are stated.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله کوشش شده است که در دو قسمت مجزا(سخنان و رفتار)، برای نخستین بار، اندیشه ها و رفتارهای جوانمردانۀ رودباری به عنوان «عارفی جوانمرد» بررسی و بیان شود؛ سخنان و رفتارهایی همچون : ارکان سه گانۀ فتوت ، اهمیت شرم و حیا در سلوک جوانمردانه ، رفق و مدارا با درویشان ، اهمیت سپاس - گزاری، جوانمردان پاکباز، گذشت و چشم پوشی از لغزش های دوستان و دشمنان ، ضیافت ها و مهمانیهای پرهزینه و سرانجام بذل و بخشش بدون قید و شرط بی منت به فقیران .
(عثمـانی ، ۱۳۷۴، ص ۵۲۸؛ عطار نیشابوری ، ۱۳۸۵، ص ۳۷۲) ۷- رودباری از نگاه مریدان و بزرگان : مریدان و بزرگان هم عصر و حتی آیندگان ، رودباری را به واسطة دانـش و تقـوا و شخصیت والا و چند وجهی اش ، بارها ستوده اند و در زندگی و سـلوک و اندیشـه هـا و سخنان عارفانة وی ، نکات و الگوهای فراوانی قابل ذکـر دانسـته انـد؛ چنانکـه «ابـوعلی کاتب » مرید و شاگرد او، هرگاه نام رودباری را بـر زبـان مـی آورد، «سـیدنا» مـی گفـت (معصوم علی شاه ، بی تا، ج ۲، ص ۵۲۸) و تصریح می کرد که استادش ، تنها کسی است که میان علم شریعت و طریقت جمع کرده و هر دو را به خـوبی بـا هـم وفـق داده اسـت .
با تأمل در سخنان و رفتارهای رودباری در زمینة فتوت و جوانمردی و مقایسة ایـن سخنان و رفتارها با آنچه در نوشته هایی چون کتاب «الفتوة » سـلمی آمـده اسـت ، بـه دو نتیجه و نکتة مهم می توان رسید: یکی اینکـه وجـه غالـب تصـوف رودبـاری ، فتـوت و اندیشه های جوانمردانه است ؛ فتوتی کـه در قـولی از «یحیـی بـن معـاذ رازی » در چهـار محور «صفا، وفا، سخا و حیا» خلاصه می شود.