چکیده:
غزوه تبوک، در نهمین سال هجرت پیامبر(ص) رخ داد. سه رویکرد در جامعه اسلامی آن روزگار به چشم می خورد: «پاسداری از سنت های گذشته»، «تثبیت قدرت و تحکیم جایگاه فردی و قبیله ای خود در سازمان بندی سیاسی جدید» و «پایبندی به آموزه های دینی و مقابله با سنت های جاهلی». در چنین جامعه ای، اقدام های پیامبر(ص) برای نهادینه ساختن ارزش های نوین، در قالب های مختلفی دنبال می شد و حرکت های نظامی ایشان را هم می توان از این زاویه نگریست.
در این نوشتار، با استفاده از روش گونه شناسی، اقدام ها و سخنان پیامبر(ص) در غزوه تبوک بررسی شده و با اقدام ها و گفتارهای آن حضرت در غزوه خیبر مقایسه گردیده است. بر اساس این مقایسه، می توان گفت برخلاف غزوه خیبر که هدف اصلی آن نظامی بود، غزوه تبوک با هدفی عمدتا اجتماعی ـ سیاسی برنامه ریزی شده بود.
خلاصه ماشینی:
جهت آزمون این فرضیه، در مقالهای با عنوان «غزوه تبوک، حرکتی نظامی یا تدبیری اجتماعی ـ سیاسی»، بین دو سخنرانی پیامبر9 که یکی در غزوه تبوک و دیگری در میان سپاهیان عازم موته ایراد شده بود، با استفاده از روش فراوانسنجی و مقایسه گزارهها در تحلیل محتوا، مقایسهای صورت گرفت.
3 این پژوهش با استفاده از روش گونهشناسی در تحلیل محتوا، تمام اقدامها و سخنان پیامبر9 در دو غزوه تبوک و خیبر را که در یک محدوده زمانی و با نیت قبلی برای جهاد برنامهریزی شده بودند، مورد بررسی قرار داده و با یکدیگر مقایسه کرده است.
گفتنی است، با توجه به اهمیت غزوات پیامبر9 نزد محققان، پژوهشهای بسیاری درباره این بعد از زندگانی حضرت9 و جامعه آن روز صورت گرفته است که غزوه تبوک نیز به عنوان بزرگترین لشکرکشی مسلمانان در زمان حیات رسول خدا9، از دید تیزبین آنان مخفی نمانده است؛ از جمله: ـ مقاله «سنخشناسی و تبیین رفتاری صحابه پیامبر9 در غزوه تبوک بر اساس سوره توبه»، نوشته علی محمد ولوی و هدیه تقوی 10 ؛ ـ و مقاله «غزوه تبوک وما فیها من المعجزات»، اثر محمدبنسعد الشعویر 11 .