چکیده:
کمال الدین فارسی،ریاضیدان و فیزیکدان بزرگ،در دورهای میزیست که جهان اسلام از سویی در حال رهایی از جنگهای صلیبی،و از ی سو در آستانهء مواجهه با تهاجم مغول بود.همچنین در همین دوران بود که جنوب اروپا،بهویژه ایتالیا،به تدریج بر بازرگانی بینالمللی مسلط میشد.همزمانی نسبی این سه عامل که به تضعیف فعالیتهای علمی در بعضی مناطق امپراتوری اسلامی و تجدید حیات آن در مناطق دیگر انجامید،یکی از مهمترین دورههای تاریخ علم را در سرزمینهای اسلامی رقم زد؛دورهای که میتوان آن را«قرن فارسی»نامید. محیط علمی تبریز که در آن دوره از قطبهای زندهء علمی به شمار میرفت،فارسی را به نورشناسی و مطالعهء کتاب المناظر ابن هیثم علاقمند کرد.این مطالعه که با روشی کاملا علمی صورت گرفت،به کشف و اصلاح مباحثی مهم از جمله رنگین کمان،منجر شد. این نوشتار در پی آن است که ضمن بررسی چگونگی تأثیر این عوامل بر وضعیت آثار علمی در کانونهای گوناگون علمی سرزمینهای اسلامی آن دوره،سهم کمال الدین فارسی را در پیشبرد دو علم فیزیک و ریاضی نشان دهد.
خلاصه ماشینی:
"و اینک اشتیاق بررسی کتاب المناظر ابن هیثم نیز به این قصد افزوده شده است؛اما نمیتوانم وقتی را برای آنها آزاد کنم زیرا به شدت درگیر شرح مجموعه پزشکی ابن سینا هستم که به دلیل انتظارات شریفترین مردمان و شخصیتهای بزرگ زمان چنان ذهنم را مشغول کرده که نتوانم به مباحث دیگر بپردازم.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 1-تصویر صفحهء 1 آ از نسخه خطی البصائر فی علم المناظر،اثر فارسی(شماره 455 کتابخانهء سپهسالار) سهم کمال الدین فارسی در پیشبرد علم آثار ریاضی فارسی در این حوزه دو اثر مهم دارد که حجیمترین و کماهمیتترین آنها اساس القواعد است.
از نظر مورخ علم،اهمیت آثار فارسی بیشتر در استفاده از ابزاری است که برای مطالعهء«اعداد متحاب»به کار برده،نه در محاسبهء زوج دوم این اعداد،زیرا به خوبی میدانیم که این محاسبات از سوی تعدادی از ریاضیدانان مسلمان پیش از او نیز انجام شده بود،ز جمله حصار(قرن 21 م6/ ق)و ابن منعم(د.
در حقیقت به نظر میرسد تا اوایل قرن 31 م/ 7 ق مسائل گوناگونی در این رشته مورد مباحثه قرار گرفته و پاسخ برخی از آنها نیز مطالعه و بررسی شده بوده است.
درعین حال باید به این موضوع نیز اشاره کنیم که فارسی در مورد هریک از مسائل مورد مطالعهء خود،ابتدا به شرح آنچه پیش از او در این زمینه نوشته شده بود،میپرداخت؛بنابراین ابتدا آثار ابن هیثم و دانشمندان دیگر را شرح داده،سپس به ارائهء دیدگاههای خود پرداخته است.
از آنجا که فارسی به کارهای مبتکرانهای در زمینهء تجربه و آزمون دست زده دیگر نیاز نیست به آنها اشاره کنیم:در مرحلهء اول وی با استفاده از کره سوزان-وام گرفته از ابن هیثم-پدیدههای نورانی را که به تشکیل رنگینکمان کمال و هاله میانجامید، بازسازی کرده است."