چکیده:
سوره یوسف حاوی نکات ارزشمند اعتقادی، اخلاقی و تربیتی است. ازجمله تعابیری که در این سوره بهکار رفته، تعبیر «معاذ اللّه انّه ربّی احسن مثوای» در آیه بیستوسوم این سوره است که در پاسخ به تقاضای شوم زلیخا از زبان حضرت یوسف نقل شده است. حضرت یوسف× با تعبیر «او پروردگار من است و جایگاهم را نیکو ساخته است» به امتناع خود از تقاضای زلیخا تعلیل آورده است. مرجع ضمیر «انه» و مصداق «ربی» محل اختلاف مترجمان و مفسران است؛ آنان غالبا در یکی از سه حالت برگشت ضمیر «انه» به: «عزیز مصر»، «خدا» یا «ارائه ترجمهای مبهم و دوپهلو» نظرشان را ابراز نمودهاند. این مقاله با نگاهی تطبیقی به 40 ترجمه و نزدیک به 80 تفسیر و با دستهبندی نو و دقیقی از ترجمهها و تفاسیر، بازگشت ضمیر «انه ربی» به هر دو مرجع «عزیز مصر» و «خدا» را با الهام از ترجمه آیت الله مشکینی و تفسیر ابن عاشور تقویت نموده و مبنای اصولی جواز استعمال لفظ واحد در اکثر از یک معنا را شاهد بر این مدعا قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"3. طرح هر دو؛ اول عزیز بعد خدا و تقویت عزیز در 14 اثر تفسیری درباره ضمیر «انه ربی» هر دو احتمال (عزیز یا خدا) مطرح شده است (ثعلبی نیشابوری، ابوالفتوح رازی، بغوی، رشیدالدین میبدی، زمخشری، طبرسی در مجمع البیان، بیضاوی، بغدادی، نظامالدین نیشابوری، قمی مشهدی، حائری تهرانی، قاسمی، نجفی خمینی و مکارم شیرازی).
عدم استعمال واژه خیانت اگر منظور یوسف از «انه ربی» عزیز مصر بود، مناسب بود که جملهاش را با «انه لا یحب الخائنین» ختم کند؛ چون خیانت صریح در آن معنا است، اما از آنجا که جمله را با تعبیر «انه لا یحب الظالمین» ختم کرده معلوم میشود که منظورش خدای متعال بوده است نه عزیز مصر.
طرح ادعای رجوع ضمیر به پروردگار و عزیز در این بین نظر سومی میتوان مطرح کرد و آن اینکه ضمیر «انه ربی» به هر دو مرجع برگردد، چه اشکالی دارد که حضرت یوسف در آن واحد از تعبیر «انه ربی احسن مثوای» هم خدای متعال و هم عزیز مصر را اراده کرده باشد؟ این مدعا از آن جهت اهمیت دارد که ادله و شواهد مطرح شده برای دو نظریه پیشگفته در مرجع ضمیر «انه ربی» همگی فی الجمله از استحکام برخوردار است، بهگونهای که بسیاری از مفسران نظر قطعی در این زمینه ابراز نکردهاند و با واژههایی از قبیل: «احتمال دارد»، «و شاید»، «بعید نیست» و..."