چکیده:
هدف روحانیت از ورود به عرصه سیاسی در دوران پهلوی، مقابله با استبداد و حفظ استقلال کشور بوده است. امام خمینی رحمه الله و آیتالله گلپایگانی رحمه الله اقدامات فرهنگی رژیم پهلوی در اسلامزدایی را مـورد انتقاد قرار دادند و بر این اعتقاد بـودند کـه رژیـم با جلوگیری از آزادیهای سیاسی در فکر حذف روحانیت میباشد. ایشان ضمن موافقت با اصلاحات، نحوه اجرای آن را غیرمنطبق با شرایط کشور میدانستند و بهویژه امام خمینی رحمه الله اقدامات شاه را نوعی افساد قلمداد میکرد کـه کـشور را بهسوی استبداد، عقبماندگی و وابستگی به سرمایهداری جهانی سوق میدهد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که عـلیرغم بـرخی اخـتلاف نظرها، برابر اسناد ساواک همگرایی معناداری در هدف و عمل میان رهبری حضرت امام و آیتالله گلپایگانی در رابطه با قیام 15 خرداد وجود داشته است. پژوهش حاضر تلاش دارد با اتکای بر یافتههای اسناد و مطالعات کتابخانهای به تبیین مکانیزمهای تاثیرگذاری امام خمینی رحمه الله و آیتالله گلپایگانی رحمه الله در قیام پانزده خرداد 1342 بپردازد.
Religious scholars` aim of participating political affairs during Pahlavi`s ruling was the fact of opposing tyranny and preserving the independence of the country. Imam Khomeini and Ayatollah Golpayegani criticized the cultural practices of the Pahlavi regime in Islamophobia and believed that the regime, preventing political freedom, has intended to prevent religious scholars` socio-political activities. Though agreeing with the reforms, they considered the method taken for executing it as being unconformable with current conditions in the country, and, especially, Imam Khomeini regarded Shah's actions as a corruption leading to tyranny, backwardness and dependence on global capitalism. Findings of the research indicate that despite some differences, there is a significant convergence in the purpose and practice of Imam Khomeini and Ayatollah Golpayegani in relation to the 15th Khordad uprising as Savak documents show. The study tries to explain the mechanisms of influential measures of Imam Khomeini and Ayatollah Golpayegani in the uprising of khordad 15th with a document and library-based method.
خلاصه ماشینی:
مکانیسم تأثیرگذاری امام خمینی& و آیتالله گلپایگانی& در قیام پانزده خرداد (با تکیه بر اسناد ساواک) چکیده هدف روحانیت از ورود به عرصه سیاسی در دوران پهلوی، مقابله با استبداد و حفظ استقلال کشور بوده است.
بررسیها نشان میدهد کـه موضعگیری مشخصی از امام که بتواند اصل اصلاحات ارضی را زیر سؤال ببرد دیده نمیشود لکن معتقد بودند که هر نوع برنامه اصلاحات باید روند قانونی خود یعنی تأیید توسط نمایندگان مردم را با خـود داشـته باشد و مغایر قانون اساسی نباشد و به همین دلیل در جلسه مشاوره آیتالله بروجردی میگوید انجام اصلاحات براساس دستور شاه خلاف قانون اساسی است، زیرا کشور مشروطه است و مجلس دارد.
چنین به نظر میرسد که آیتالله، مشروعیتی برای حکومت پهلوی قائل نبود و اگر هم در مقاطعی به مماشات با آن میپرداخت و در مقابلش سکوت کرده و یا با کارگزارانش به مذاکره میپرداخت نه از آنرو که حکومت مطلوبش بود، که در اصل بهدلیل اعتقادش به ناتوانی برای تشکیل چنان حکومتی در آیندهای نزدیک بود و در کنار آن جلوگیری از اتلاف نفوس مسلمین نیز دلیل دیگری بود بر سکوت مقطعی آیتالله در مقابل رژیم سرکوبگر پهلوی؛ ولی زمانی که اعتراضات مردمی اوج گرفت، وی نیز همواره از نظام اسلامی و خواسته مردم که رسیدن به آن است سخن میگفت؛ نظامی مبتنی بر ولایت عامه انتصابی فقیه آنگونه که پس از انقلاب نیز حتی پیش از امام، این آیتالله گلپایگانی بود که در حاشیه پیشنویس ارائه شده به وی لزوم تشکیل حکومت براساس آن را مطرح کرد.