چکیده:
اصطلاحات «حجاب» و «کشف حجاب» از جمله اصطلاحات عرفانی است که از سوی عرفا از آن سوء استفاده شده است. بزرگانی همچون مستملی بخاری در شرح التعرف، میبدی در کشفالاسرار و غزالی در احیاءالعلوم از حجابهای عرفانی سخن به میان آوردهاند. هجویری نیز در اثر خود، کشفالمحجوب حجابهای عرفانی و کشف این حجابها را ذکر است. در این مقاله، پس از تعریف لغوی و بیان مفهوم عرفانی «حجاب» و «کشف»، مصادیق حجابهایی همچون «حجاب اعظم» و «حجابهای نورانی» و «حجابهای ظلمانی» که در عرفان مطرح هستند، انواع حجابها و نیز کشف این حجابها از دید هجویری، بررسی شده است. هجویری پس از تقسیم حجابها به دو نوع کلی رینی و غینی، در سراسر کتاب خویش، به صراحت یا غیر صریح، حجابهای غینی و راههای کشف این حجابها را ذکر میکند. حجابهای غینی از دید هجویری را میتوان تحت این عناوین کلی تقسیمبندی کرد: حجاب رویت حالات، مقامات و علل و اسباب و انتساب این امور به خویش، حجاب مقام فرد و شرایط عمل، و حجاب عدم رعایت شرایط باطن عمل.
خلاصه ماشینی:
دو اصطلاح «حجاب» و «کشف» را مکرر هجویری به کار گرفته و با دقت در کشفالمحجوب و وجه تسمیة آن و اقوالی که خود در باب اثرش ذکر میکند، آشکار میشود که وی خواسته است تمام مسائل تعلیمی تصوف را در قالب حجابهای عرفانی و راههای کشف این حجابها بیان کند، درحالیکه در دیگر آثار تعلیمی صوفیه، تنها به اشارات و تعاریفی کوتاه و گذرا از حجابهای عرفانی به نقل از صاحب اثر و یا برخی از بزرگان صوفیه بسنده شده است.
به صراحت، اسباب را حجابها و ترک آنها را راه کشف این نوع حجابها معرفی میکند: «از آنچه هرچه هست از مقامات و کرامات، جمله محل حجاب و بلایند و آدمی عاشق حجاب خود شده، نیستی اندر دیدار بهتر از آرام با حجاب» (همان، ص27).
در جای دیگر میگوید: امار ین حجابی بود بر دل کی کشف آن جز به ایمان نبود و آن حجاب کفر و ضلالت است لقوله تعالی کلا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون و گروهی گفتند که رین آن بود که زوال خود ممکن نشود به هیچ صفت کی دل کافر اسلامپذیر نباشد و آنچه از ایشان اسلام آرند اندر علم خدای عزوجل مؤمن بوده باشند.
حجابها و کشف حجابهایی را که هجویری بیان میکند میتوان تحت این عناوین اصلی تقسیمبندی نمود: - حجاب رؤیت حالات، مقامات و علل و اسباب و انتساب این امور به خویش، و کشف آن در رؤیت نکردن آنها و انتساب این امور به خداوند است.