چکیده:
تدوین راهبردهای تحقق عدالت توزیعی در رویکرد اسلامی مستلزم توجه به نظام هنجاری مقبول اسلام است. در این مقاله، با استفاده از روش «تحلیلی» نظام هنجاری اسلام و تاثیر آن بر تعیین جایگاه عدالت توزیعی در رویکرد قرآنی بررسی شده است. بنا بر فرضیه مقاله، رویکرد اسلام در زمینه عدالت توزیعی متاثر از نظام هنجاری اسلامی مبتنی بر سه رویکرد وظیفه گرایانه، فضیلت گرایانه و نتیجه گرایانه است. بر اساس یافته های مقاله، نظام هنجاری اسلام در روندی تکاملی، دارای سه نظام وظیفه گرایانه، فضیلت گرایانه و نتیجه گرایانه است. در تمام این نظام های هنجاری، توجه ویژه ای به موضوع رفع فقر و کاهش نابرابری های درآمدی شده است. در این نظام هنجاری اسلامی، رویکردی تربیتی و مرحله ای به منظور تحقق عدالت توزیعی در جامعه مطرح می شود. در دانش فقه، که مبتنی بر نظام هنجاری وظیفه گرایانه است، واجبات مالی همچون زکات، در کنار سایر عبادات به مثابه یک وظیفه معرفی شده است. پس از آن، در مقام بالاتر، در دانش اخلاق اسلامی، که مبتنی بر نظام هنجاری فضیلت گرایانه است، اهمیت انفاق و توجه به آن در پالایش ابعاد وجودی و دستیابی به «بر» گوشزد شده است. در سطح علوم اعتقادی اسلامی نیز بر اساس نظام نتیجه گرایانه، به بخشش به عنوان مهم ترین ویژگی رفتاری «ابرار» اشاره شده است.
تدوین الاستراتیجیات الخاصة بتحقق العدالة التوزیعیة فی إطار الرؤیة الإسلامیة، یقتضی الاهتمام بالنظام القانونی الذی یتبناه الإسلام؛ وفی هذا السیاق اعتمد الباحثان فی هذه المقالة علی أسلوب بحث تحلیلی لدراسة وتحلیل النظام القانونی فی الإسلام وبیان مدی تأثیره علی تحدید مکانة العدالة التوزیعیة فی الرؤیة القرآنیة. الرؤیة الإسلامیة علی صعید العدالة التوزیعیة حسب الفرضیة التی یتقوم علیها البحث، متأثرة بالنظام القانونی الإسلامی وهی ترتکز علی ثلاثة توجهات أساسیة، هی الوظائفیة والنزعة إلی الفضیلة والنزعة إلی النتیجة؛ وفی جمیع هذه الأنظمة القانونیة أعیرت أهمیة بشکل خاص لمسألة إزالة الفقر وتقلیص مستوی الاختلاف فی الدخل.
هذا النظام القانونی الإسلامی تطرح فیه رؤیة تربویة ومرحلیة لأجل تحقیق العدالة التوزیعیة فی المجتمع، وأما علم الفقه الذی یتقوم علی النظام القانونی الوظائفی فالواجبات المالیة فیه مثل الزکاة، تدرج إلی جانب سائر العبادات بمثابتها وظیفة من الوظائف، وبعد ذلک وفی مقام أعلا منها ضمن علم الأخلاق الإسلامی المتقوم علی النظام القانونی حسب النزعة للفضیلة، یعار لها اهتمام علی صعید تصفیة الجوانب الوجودیة وبلوغ درجة "البـر". وأما فی مجال العلوم العقائدیة الإسلامیة، فعلی أساس النظام الناشئ من النزعة إلی النتیجة، فقد اعتبر الکرم أهم میزة لسلوک الأبرار.
The formulation of strategies for ACHIEVING distributive justice according to Islamic approach requires attending to the normative system accepted by Islam. Using an analytical method، this paper examines the normative system of Islam and its effect on determining the position of distributive justice which is based on a Qur'anic approach. According to the paper's supposition، the Islamic approach to distributive justice is influenced by an Islamic normative system based on three approaches: deontological، virtue and teleological. According to the research findings، the normative system of Islam has three systems in the evolutionary process: deontological، virtue and teleological. In all these normative systems، special attention is paid to the alleviation of poverty and reduction of inequalities in providing income. In this Islamic normative system، a pedagogical and progressive approach to administering distributive justice in society is introduced. Fiqh، which is based on a deontological normative system considers that، along with the other acts of worship، financial obligations such as zakat are among the duties. Furthermore، in a higher rank، Islamic morality which is based on the virtue oriented normative system، draws attention to the importance of donating charity in Allah’s cause and attending to it in refining the existential dimensions and achieving "bir" (righteousness). Considering Islamic dogmatic theology، according to teleological system، forgiveness is، referred to as the most important behavioral characteristic of "Abrar (the righteous).
خلاصه ماشینی:
"پس از آن، در ذیل سازوکاری هنجاری علوم اخلاقی اسلام، باید دید آیا آیات قرآن کریم توجهی به موضوع «انفاق» بر اساس این سازوکار تصمیمگیری کرده است؟ و در نهایت، مبتنی بر عقاید و کلام اسلامی، که بر حسن و قبح ذاتی اعمال اشاره دارد، آیا افرادی که به مقام انسان کامل دست یافتهاند، از منظر قرآن کریم، در رفتارهایشان کمک به دیگران بروز و ظهور دارد؟ جایگاه عدالت توزیعی در علوم فقهی موضوع فقه همانگونه که در بیشتر متون بر آن تأکید میگردد، «فعل مکلف یا موضوع خارجی است، از حیث ثبوت حکمی از احکام شرعی برای آن»؛ زیرا احکام و مسائل فقهی بر محور افعال مکلفان یا موضوعات خارجی دور میزند و مربوط به اعمال و اقوال هر مکلف، اعم از نماز و روزه و زکات و حج، تا بیع و اجاره و رهن و وکالت، و نیز حدود و تعزیرات و قصاص و دیات، یا در خصوص موضوعات خارجی است؛ مثل اینکه گفته شود: «خمر حرام است»، یا مانند سایر احکام نجاسات و مطهرات که گاهی با فعل مکلف ارتباط پیدا میکند و گاهی نمیکند.
برایناساس، کسی که از لحاظ وجودی در مرتبة دوم از نظام تربیتی اخلاقی اسلام قرار دارد و درستی و نادرستی اعمال خود را مبتنی بر نظام فضیلتگرایانه تعیین میکند، باید به این نکته توجه داشته باشد که بر اساس این آیة شریفة قرآن کریم، هرگز کسی به مقام نیکوکاران واقعی و یا کسانی که در آیات دیگر از آنان به «ابرار» یاد میشود، دست پیدا نخواهد کرد، مگر اینکه از اموال خود بدون هیچ چشمداشتی انفاق کند."